Mehmet Çağlayan için, Şark ulemasını yazan adam diyebiliriz. 2009 yılında vefat eden Çağlayan’ın 1996 yılında çıkardığı Şark Uleması kitabı, bu alanın Türkçedeki tek ansiklopedik sözlüğü. Bu kitap geliştirmeye muhtaç bir kitap fakat gelin görün ki geliştirilmesini bir yana bıraktım, baskısı dahi bulunamıyor…
Şifahi kaynakları çok fazla olduğu için Şark Uleması kitabı Mehmet Çağlayan’a dair bazı şahsi bilgiler içerse de sonrasında ve öncesinde Çağlayan’ın hayatını ele alan bir çalışma mevcut değildi.
Geçen sene Mehmet Çağlayan’ın oğlu Ahmet Çağlayan, babasının hatıratını yayına hazırladı ve "İlme Adanmış Bir Ömür: Mehmet Çağlayan" adlı kitap Kayıhan Yayınları tarafından yayınlandı. [Kitap Ahmet Çağlayan’ın ismi ile yayınlanmış olsa da bu şekilde zikretmek haksızlık olur].
Norşin medreselerinde yetişti
Mehmet Çağlayan aslen Muşlu, 1923 doğumlu. Babası Mustafa Çağlayan ise 1877’de Muş’ta doğmuş ve 1949’da vefat etmiş önemli bir hoca. Pek çok talebe yetiştirmesinin yanında hem Kurtuluş Savaşı’nda bulunmuş, Ruslar ile çarpışmış hem de Cumhuriyet döneminde pek çok sıkıntılar çekmiş. (Kitap içinde Mustafa Çağlayan’ın Şeyh Said isyanına karışıp karışmadığı açıkça dile getirilmese de, hocanın bu isyan sonrasında sıkıntılı günler geçirdiği açıkça ifade ediliyor.)
Babasının durumundan ötürü Mehmet Çağlayan da hem dönemin hocaları ile yakın bir münasebet kurma imkanı bulmuş hem de babasının sürekli gözlem altında olmasından dolayı zorlu bir çocukluk geçirmiş. Mehmet Çağlayan’ın esas yetişme yerinin ise babasının yanında Norşin medreseleri olduğunu söyleyebiliriz.
Kendisinden ziyade ailesinden ve hocalarından bahsediyor 
Kitapta Çağlayan, diğer pek çok hoca gibi kendisinden ziyade ailesinden ve hocalarından bahsediyor. Diyanet bünyesinde görev almaya başladığı 1950’li yıllardan 80’lerdeki emekliliğine kadarki dönemi ise hızlıca geçiyor. Mehmet Çağlayan evvela kendi köyünde imamlık yapmış, sonrasında Muş merkezde imamlık ve hem Kırklareli’nde hem de Niğde’de müftülük yapmış. Hocanın bu görev yıllarına dair kitapta çok az bilgi bulunuyor. Benzeri diğer hatıratlarda olduğu gibi hocanın kendisinden bahsetmekten pek de hoşlanmadığını düşünmemiz mümkün.
Mehmet Çağlayan’ın öğrenciliği döneminde en yakın arkadaşlarından bir tanesi, Şark Medreselerinde Bir Ömürkitabının yazarı Sadreddin Öztoprak. Bir diğer arkadaşı Sadreddin Yüksel. Hocanın 80’li yıllarda özellikle Girişim dergisinde bazı röportajları ve yazıları yayınlanmış olsa da kitapta bunlar ismen zikredilmiyor. Fakat sanıyorum kitabın sonuna eklenen röportajlar (kaynak belirtilmemiş olsa da) bu dergide yayınlanan röportajlar.
Hakkında daha çok bilgi sahibi olmamız gereken isimlerden biri
Bu konuya değinmeyi pek sevmesem de, kitabın ikinci baskı yapması ümidi ve bu baskıda düzeltilmesi mümkün olan bazı hatalarına dikkat çekmek istiyorum: Metin içinde (benim bile dikkatimi çekecek) miktarda tashih mevcut maalesef. Bir diğer problem, metnin aslı Mehmet Çağlayan’a ait olsa da kitabın kapağında Ahmet Çağlayan’ın isminin yazılmış olması. (Eğer bunun tersi bir durum var ise de girişte belirtilmiyor maalesef.) Belki üzerinden geçilmesi gereken son nokta olarak, kitap içindeki referansların biraz daha özenle belirtilmesi gerektiğini not düşebilirim. Yukarıda da değindiğim gibi, hocanın röportajlarının nerede yayınlandığı bilgisi önemli bir konu…
Mehmet Çağlayan, bence hakkında daha çok bilgi sahibi olmamız gereken isimlerden bir tanesi. İnşallah bu kitabı, hem kendisinin hem de diğer faaliyetlerinin bilinmesine vesile olur…
Mehmet Erken
