Menşei itibariyle Kuzey Afrika’da kurulup yaygınlaşan Şazelilik, ismini Ebu’l Hasan Şâzeli’den alıyor. Tasavvuf’da mertebe ve mesafe almaları, vazifelenmeleri ve Tunus civarındaki “Şazele” beldesinde olduğu için “Şazeli” diye anılmışlar.

Ebu’l Hasan Şazeli, (net bir tarih verilmese de doğumu 593/1196-97 olarak geçiyor) Kuzey Afrika’nın en batı bölgesinde yer alan Septe şehri yakınlarındaki Gammare’de doğdu. Ebu’l Hasan Şâzeli, ilme düşkünlüğü ile tanınan bir zat idi. Bu yüzden gözlerini kaybettiği rivayet edilir. Dolaştığı memleketlerde ilim ehliyle görüşmüş, pek çok şeyhle yakınlığı olmuş. Abdüsselam b. Meşiş ismindeki şeyhden tasavvuf ve tarîkat terbiyesi almış. 656/1258 yılında Hacca giderken Mısır’ın Hümeysera mevkiinde vefat ederek oraya defn edilmiş. Daha sonra Memlük sultanı tarafından kabri, bir kubbe ile türbe haline getirilmiş.

Şazeliliğin kolu olarak ortaya çıkmış onlarca şube bulunmakta. Bunlar arasında bilinen şubelerden Bekriye, Afifiyye, Dessukiyye, Cezuliyye, Mustâriyye, Hanefiyye, İdrisiyye, Vefaiyye, Medeniyye, Ahmediyye, Zerrûkıyye, Aysuyye, Gâziyye, İseviyye, Nâsiriyye, İlmiye, Râşidiyye, Fuâdiyye, Şerefiye, Mürsiyye, İshakiyye, Şernübiyye, Neveviyye sayılabilir. Peki, Osmanlı’nın dünyasında Şazelilik nasıl yer almıştı?

Osmanlı’da üç Şazeli tekkesi

Şazeliliğin çok da nüfuz edemediği bölgelerden birisi de Anadolu toprakları olmuş. Ancak İstanbul’da varlığını bildiğimiz ve hâlâ eserleri mevcut bulunan üç Şazeli tekkesinden bahsedilir. Alibeyköy, Unkapanı ve Beşiktaş’ta Şazeli tekkeleri mevcut. Tekkelerin mekân olarak yerlerinde durduğunu, şeyhlerin türbelerinin de mevcut olduğunu görüyoruz. Lakin geride bıraktıkları eserlerle ilgili bizde bir hafıza kaybının yaşandığını söylesek eksik söylemiş olmayız. Zira bugüne kadar Şazeli literatürü denince Türkiye’de artık çokça tüketilen Ataullah İskenderi'nin (k.s.) Hikem-i Ataiyye şerhlerini görebiliyoruz. Mevcut şerhlerin sayısı onu aştı muhtemelen. Ancak bugün Şazelilik dediğimizde elimizde derli toplu bir kaynak eser maalesef yok.

Şazelilik üzerine eser basacak yayıncılardan ve yazarlardan ses seda yok

Yıllar önce İnsan Yayınları, “yakında yayınlanacak kitaplar” listesinde Şazelilik üzerinde Türkiye’de Mustafa Salim Güven tarafından yapılmış ilk ve tek kapsamlı doktora tezini maalesef basmamıştır. Üzerinden yıllar geçti ama bir ümitle ve sabırla bekliyoruz.

Yine Şazelilik konusunda Türkiye’de yakın tarihte yayınlanan önemli makalelerin yazarı Prof. Dr. Mustafa Kara Hocanın da bize Şazelilik konusunda himmet etmesini bekliyoruz. Yine Keşkül dergisi de, ilk sayılarını yayınladığı dönemlerde Şazeliliği de dosya konusu yapacaktı. Ancak onlardan da ses seda çıkmadı.

Bu meselede literatür tarandığında sıkıntının, yayınlayacak kaynak olmadığından değil, bu konuyu gündemlerimize almadığımızdan kaynaklandığı görülecektir. Aşağıda vereceğimiz yakın dönemde neşredilen eserlere, ansiklopedi maddelerine ya da yayınlanmayı bekleyen çalışmalara bakıldığında bu konuda çok çok geride olduğumuz görülecektir:

* Ebu’ l- Hasan Şâzeli ve Şâzeliyye, (basılmamış doktora tezi) Mustafa Salim Güven, , M. Ü.  S.B.E. Tasavvuf Bilim Dalı, Danışman: Prof Dr. H. Kâmil Yılmaz, İst. 1999.

* Ebû’l Hasan eş- Şâzelî, Dr. Abdülhalim Mahmut, çev. Süleyman Çelik, s. 16, Bedir yay. İst. 1996.

* “Zikir Usûlü ve Merasim” Şazelilik maddesi, Ömer Tuğrul İnançer, D.B.İ. A. , C.7, Tarih Vakfı, Kültür Bak. Ort. Yay. İst. 1995.

*“Şazeliyye Literatürü Üzerine Bir Deneme”, Mustafa Kara, U.Ü. İ. F. Dergisi, s.4, c.4, 1992.

*“Şazelilik” M. Baha Tanman, Şazelilik Maddesi, c.7. D.B.İ.A., Tarih Vakfı, Kültür Bakanlığı ortak yayını, İst. 1994.

*Şazeli maddesi, Ahmet Murat Özel, TDV İslam Ansiklopedisi, c.38. 2010.

*“Şeyh Muhammed Zâfir” maddesi, M. Serhan Tayşi, Sahabeden Günümüze Allah Dostları Ansiklopedisi, c.9, Şule yay. 1996.

*Şazeliyye Tarikatının Esasları, Şeyh Muhammed Zafir Efendi, Çev. Muhammed Önder, Bedir yay. 2006. 96 s.

*Ruh-i Pâk-Bir Şazeli Şeyhinin Vasiyetleri, Mahmud Ebu’l Feyz el-Munûfî, Terc. Hamdi Yıldız, Ocak yay. 2008. 96 s.

*Şeyh Muhammed Zâfir ve Ertuğrul Tekkesi, Kâmil Büyüker, 2004. 50 s.

*Kutbuz-zaman Şeyh Hasan (Gaziantepli Hasan Hoca), Hasan Hoca İlim yayma Vakfı yay. 2012. 154 s.

*Bir Mürşidin Mektupları, Mulay el-Arabî ed-Darkavî, çev. İbrahim Kalın, İnsan yay. 1995, 64 s.

*Hizbul Bahr tercümesi, Hamza Tatlı, Yasin yay. 2008. 32 s.

*Hizbul Bahr Duasının Havas ve Esrarı, İmam Şazeli, Pamuk yay. 32 s.

Bu eserlerin dışında bir sitenin de varlığından haberdar etmemiz lazım. Şazelilik hakkında en derli toplu bilgilerin yer aldığı siteyi şuradan inceleyebilirsiniz.

Kâmil Büyüker, Şazelilik literatürümüze şimdilik dikkat çekti