“Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde; pireler berber, develer tellal iken, ben anamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken…” diye başlayan, çocukluğumuzu süsleyen ve hayal dünyamızın gelişmesini sağlayan masallarımız…Kimimiz gece onları dinleyerek uyuduk kimimiz okurken hayallere dalıp gittik. Peki, masal nedir? Masalla terapi nasıl olur?

Masal denilince ilk aklımıza gelen olağanüstü kahraman ve yaratıkların olduğu, gerçek dışı olayların anlatıldığı, belirli bir zaman ve mekânı olmayan, hayal ürünü öğretici anlatılardır.

Masallar, farklı kültürlerde ve çeşitli zamanlarda ortaya çıkmış, her masal, kültürel ve coğrafi bağlamına göre değişiklik göstermiştir. Halk masalları, peri masalları, hayvan masalları, efsanevi masallar, bilmece masalları gibi pek çok türde masal sınıflandırılması yapılır. Bu çerçevede Türk kültür ve edebiyat dünyasının zengin bir masal geleneğine sahip olduğunu söylemek mümkün. Keloğlan, Dede Korkut gibi geleneksel halk masalları yanında Ahmet Hamdi Tanpınar’ın kaleme aldığı geleneksel masal öğelerini modern bir anlatımla birleştiren Cengiz Han’ın Kızı, Halide Edip Adıvar’ın Katre-i Matem’i Güneli Gün’ün özellikle “Ay Işığında Çalınan Pencere” masalı; geleneksel masal motiflerini modern edebiyatın anlatımıyla birleştirerek okuyucuya farklı bakış açıları sunar.

Yazar ve masal derleyicisi Eflatun Cem Güney’e göre masallar; insanoğlunun istediği, hayal ettiği şeylere ulaşma çabasından doğmuş, hayallere sığmayan bu arzular, istekler yüreğe düğümlenip kalmış ve zamanla masallarda kurgulanan dünyaları ortaya çıkarmıştı.

Bizler bu dünyalarda imkânsız diye bir şeyin olmadığını, bir saniyede okyanusların aşılıp, insanların iğne deliğinden rahatça geçebileceğini, kötülerin her zaman kaybedip cezalarını bulurken, kazananın hep iyiler olduğunu gördük. Bunun için de doğa üstü yaratıklar, mucize sahibi kişiler ve onlara yardım eden hayvanlar vardı masallarda. Onlar hep kötülerin karşısında, iyilerin yanında oldular. Böylece masallar çocukluktan itibaren insanların iç dünyalarında iyi, kötü, güzel, çirkin gibi kavramları anlamlandırmalarına aracılık etti.

Şu halde gerek Türk gerekse dünya edebiyatında önemli bir yeri olan ve yüzyıllar öncesinin sözlü kültüründen anlatıla anlatıla günümüze kadar gelmeyi başarmış olan masalların, terapi özelliği var mıdır? Varsa nasıl? Masal terapi denilen yöntem nedir?

Masalların insanlar üzerindeki etkilerini gören bilim adamları, onların çocuklar ve yetişkinler üzerinde kullanılan terapötik bir yöntem olduğunu kabul ederek, bunu “masal terapi” olarak adlandırdılar. Masal terapi, kişilerin kendi içlerine dönerek problemlerini çözmelerine yardımcı olan ve bunun için masal anlatımını kullanan bir terapi türü olurken, masallar da bu terapi sürecinin sistemli bir şekilde ilerlemesini sağlayan araçlar oldu. Masallar aracılığıyla çocuklar ve de yetişkinler duygu ve düşüncelerini daha rahat ifade etme fırsatı bulurken, özellikle duygusal sıkıntıları olup bunları sözle ifade etmekte zorlanan kişiler ciddi aşamalar kaydetti.

Masal terapi uygulamasında uzmanlar, kişilerin duygu durumuna uygun masalı seçip, anlatırken, amaç, duygularını ifade edemeyen ya da anlamlandıramayan bu kişilere, anlatılan masallarla birlikte farkındalık kazandırmaktır. Böylece kişi kendini daha iyi tanıyıp hislerini anlamaya başlarken, masal kahramanı ile kendini özdeşleştirir, onun hareketlerini benimser ve kendi yaşadığı durumu iç dünyasında normalleştirir. 

Masal terapisi, her yaştan bireyin masallardaki olaylarla gerçek hayat arasında bağlantı kurarak içgörü kazanmasına, yaşadığı problemleri somutlaştırarak daha net görmesine, kendine güvenip yapabileceklerinin farkına varmasına ve duygusal olarak kendini iyi hissetmesine yardımcı olur.

Günümüzde “Masal Terapisi” ve “Masal Anlatıcılığı” kavramlarının birbiriyle sık sık karıştırıldığı görülür. Masal Anlatıcılığı, herhangi bir sorun üzerine değil, dinleyicilerin ve anlatıcının isteği doğrultusunda seçilen masallarla yapılırken; masal terapisi, terapinin yapılacağı kişiye uygun, onun problemine yönelik seçilen masalların ve metaforların yer aldığı masallarla yapılır. Burada önemli olan masal terapi uzmanının karşısındaki kişinin sorununu doğru anlaması ve ona göre anlatacağı masaldaki metaforları doğru seçmesidir. Aksi durumda kişinin sorununa ilişkin çözüm yolu gösterme noktasında masallar yeterli başarıyı sağlayamayacaktır.

Masal terapisi herkese uygulanabilen, her yaştan insanın kendi duyguları ve deneyimleri hakkında içgörü kazanmasına yardımcı olabilecek, kişisel gelişime katkı sağlayan bir yöntemdir. Bu anlamda gerek yetişkinlerin gerekse çocukların zorluklarla başa çıkma ve empati kurma becerilerini geliştirmelerine de yardımcı olur. Özellikle çocuklar, duygularını güvendikleri ve onları yargılamayan bir ortamda ifade etmek isterler ki bu noktada masal terapiden çokça faydalanılır. Yine çocukların özellikle geçiş dönemlerinde yaşadıkları kaygıları azaltmaya destek olur. Çocuğu düşüncelerini masallardan yola çıkarak sözle ifade etmesi konusunda cesaretlendirir, dil gelişimine ve kelime dağarcığının artmasına katkı sağlar. Bu terapi yöntemi özellikle duygusal olarak kendini ifade etmekte sıkıntı yaşayan, davranış bozukluğu olan, travma geçiren, öğrenme güçlüğü yaşayan, özgüven eksikliği olan ve benlik algısı gelişmemiş çocuk ve yetişkinler için uygulanır.

Masal Terapi bizlere kelimelerin gücünü gösterir. Ağzımızdan çıkan her bir kelime zihnimizi, kalbimizi, duygularımızı etkiler. Okuduğumuz veya duyduğumuz her kelimeye bu bakış açısıyla bakıp özümsersek içimizde var olan iyi ve kötü yanları daha iyi görür ve düzeltmeye ya da geliştirmeye çalışırız.

Bu alanda Fransız yazar ve hikâye anlatıcısı Judith Malika Liberman’ın 2015 yılında yayımlanan “Masal Terapi” kitabı, dünyanın farklı bölgelerinden seçilen çeşitli geleneklere ait masallarla, yetişkinleri, çocukluklarına dönmeye ve küçükken dinledikleri masalların büyülü dünyasına yeniden yolculuk yaparak içlerindeki saf, temiz, çocuk ruhla yeniden iletişim kurmaya çağıran, faydalı bir kaynaktır. Yazar okuyucularının kitabı alıp baştan sona okumasını değil, öncelikle içlerinde cevabını aradıkları, zihinlerini meşgul eden bir konuyu düşünüp, sonra kitabı ellerine alıp, rastgele seçtikleri bir sayfada yer alan masalı açarak okumaları ve bunu her gün ya da her hafta tekrarlamalarını önerir. Sonrasında kendilerine “Bu masal bana nasıl bir mesaj veriyor?” sorusunu sorarak sezgilerini kullanıp cevap vermeleri istenir. Ardından kitabın her masaldan sonra ayrılan boş sayfasına ya da kendi seçtikleri bir deftere içlerinden geçeni yazmaları ve bu sayede masalın gerçek amacına ulaşacağı vurgulanır.

Yine kitapta her masalın sonunda yer alan alıntılar bölümü, okuyucunun masalın verdiği mesajı içselleştirmesini sağlarken, alıştırmalar bölümünde verilen çalışmalarla da okuyucunun bu mesajı somut olarak hayata geçirmesi hedeflenir.

Liberman’ın tabiriyle “Masallar gerçeğin ateşiyle aranda elçilik yapar, o ateşten yanmadan ama öğrenerek çıkmanı sağlar.”

Deniz Gökkan