Geçtiğimiz yıl Okur Kitaplığı Yayınları'nın başmış olduğu Murat Kocaaslan’ın Kösem Sultan: Hayatı, Vakıfları, Hayır İşleri ve Üsküdar’daki Külliyesi isimli eseri, Osmanlı tarihinde üzerinde en fazla tartışmaların yapıldığı sultanlardan biri olan Kösem Sultan’ın hayatını detaylı bir şekilde incelemiştir.

Bilindiği üzere Kösem Sultan, hem güçlü bir iradeye sahip olması ve devlet işlerindeki kabiliyeti sebebiyle hem de hayatının siyasi bir cinayetle son bulmasından dolayı her zaman ilgi ve merak uyandırmış bir Osmanlı kadınıdır. Kösem Sultan, yarım yüzyıl boyunca Osmanlı siyaseti üzerinde etkili olmuştur. Kurmuş olduğu siyasi bağlantılar sayesinde hanedan tarihinde köklü değişimler yaşanmasına neden olmuş, neredeyse tahta çıkma geleneğindeki yerleşik düzenin değiştirilmesinde önemli rol oynayarak iki oğlunun tahta çıkmasını sağlamıştır. Şüphesiz Kösem Sultan’ın Osmanlı siyasetinin üzerinde bu denli etkin olmasında yaşadığı dönemin siyasi atmosferinin kaotik olmasının etkisi büyüktür.

Muhteris sultan mı, muhlis sultan mı?

Kösem Sultan, kimi araştırmacılar tarafından şiddetle eleştirilirken kimi araştırmacılar tarafından daha olumlu bir şekilde tasvir edilmiştir. Böyle bir görüş farklılığının olmasının sebebi ise Kösem Sultan’ın hayatının şu iki şekilde değerlendirilmeye müsait olmasından kaynaklanır. Birincisi; Kösem Sultan, saltanat sevdası ile oğlunu öldürten ve nüfuzu ve kudreti için para, mal ve mülke sahip olmaya çalışan birisidir. İkincisine göre ise saray-ı devlet ü ikbaldir ve düşkünlere karşı sevgi ve merhamet beslemektedir. Evliya Çelebi, Kösem Sultan’ın, kendi gelini Turhan Sultan tarafından siyasi mücadeleden dolayı öldürülmesinin ardından İstanbul’da üç gün yas ilan edildiğini söylemektedir. Bu da Kösem Sultan’ın halk arasında sevilen bir sultan olduğunu göstermektedir.

Murat Kocaaslan’ın bu kitapta belirttiği gibi Osmanlı sultanları Batılı prenseslerden farklı olarak halk arasında eserleriyle var olmuşlardır. Kitapta ele alınan yapıtlar da Kösem Sultan’ın neden halk tarafından bu kadar sevildiğini göstermektedir.

Kösem Sultan'ın bir mektubu

Vakıfları, hayır işleri ve Üsküdar’daki külliyesi

Murat Kocaaslan’ın bu kitabında Kösem Sultan’ın birçok yapıtı incelenmiştir. Kösem Sultan, valide sultanların geleneğini devam ettirerek çeşitli hayır işleri yapmıştır. Yaptırdığı mimari projeler kendisinden önce yapılanlardan daha mütevazıdır. Bu eserler arasında Üsküdar’daki külliyesi, Üsküdar’daki Çinilisuyu şebekesi ve çeşmeleri, Anadolu Kavağı'nda küçük bir cami, Sultanselim’deki Valide Medresesi, mescid ve çeşmesi, Yenikapı’da bir çeşme, Karamürsel yakınında Yalakdere Köprüsü, Konya’da bir han, Yunanistan’da hasların bulunduğu Livad’ya yakınındaki, Barda suyu üzerindeki Yedigözlü Valide Sultan Köprüsü mimari eserleri arasıda yer alır.

Üsküdar’daki Çinili Külliyesi, cami, şadırvan, sıbyan mektebi, hamam, çeşme gibi bölümlerden oluşup külliye o bölgenin ihtiyaçlarını karşılayacak fonksiyona sahiptir.

Murat Kocaaslan’ın mezkur eseri Kösem Sultan’ı merak edenler, hakkında araştırma yapmak isteyen akademisyenler, gazeteciler ve bağımsız araştırıcılar için birincil kaynaklar arasında olmalıdır. Çünkü eserin içerisinde Kösem Sultan’ın mektupları ve yapıtları çok ayrıntılı şekilde verilmiş ve birçok yerli ve yabancı tarihçinin Kösem Sultan hakkındaki yorumları belirtilmiştir. Bu durum Kösem Sultan’ı objektif ve farklı açılardan değerlendirmek isteyen herkes için kitabı çok daha değerli kılıyor.

Kübra Kayabaşı Albay yazdı