Sultan Abdüzlaziz Han’ın 30 Mayıs 1876 tarihinde tahttan indirilerek 4 Haziran 1876 tarihinde şehit edilmesi, tarihimizin üzerinde en çok tartışılan konuları arasında yer alır. Tartışmanın odağında birbiriyle çatışma halinde olan iki tez bulunur. Bunlardan birisi, padişahın intihar ettiği görüşünü savunan, bu iddiayı ileri süren tezdir. Karşı tez ise, Sultan Aziz’in şehit edildiği görüşünü savunur. Konuyla ilgili olarak değerli tarihçilerimizden rahmetli Yılmaz Öztuna’nın Bir Darbenin Anatomisi isimli eserine dikkat çekmek istiyorum. Ötüken Yayınları arasından çıkmakta olan eserde, konu bütün yönleriyle, ayrıntılı olarak ele alınır. Kitabın ana konusu, Sultan Abdülaziz Han’ın şehit edildiği tezi üzerine kuruludur. Diğer bütün konular, bu ana konu etrafında şekillenir.
Sultan Abdülaziz Han, yazarın belirttiğine göre Serasker Hüseyin Avni Paşa tarafından uzun süre tasarlanan bir darbe neticesinde tahttan indirilir ve daha sonra görevlendirdiği adamlar tarafından feci bir cinayetle şehit edilir. Bu işte Avni Paşa’ya, Mithat Paşa, Sadrazam Mütercim Rüşdü Paşa ve Şeyhülislam Hasan Hayrullah Efendi birinci derecede yardım etmişlerdir. Devletin önemli makamlarını işgal eden devlet adamları, yüksek rütbeli komutan ve askerler ile saray erkânı da hadisede etkin şekilde rol oynamışlar. Eserde, Avni Paşa’dan aktarılan bilgiye göre hadiseyi 63 kişilik bir komisyon gerçekleştirmiş.
