Estonya; kuzeyin, Baltık Denizi kıyısının küçük ülkesi. Bu ülkeyle münasebetimizin en yoğun olduğu zamanlar, Dünya Kupası eleme maçlarının oynandığı zamanlardı herhalde. Halbuki küçük ve zengin bir ülke orası. Ortaçağ masallarında geçen şatoların hâlâ bulunduğu, soğuk, çok uzun gece ve gündüzler gören, tipik ve güzel bir kuzey ülkesi…

Bir zamanlar seyahat planları yapardım oraya, o zamanlardan edindiğim epeyce bilgi vardı fakat Estonya’da yaşayan müslümanlar hakkında pek bir şey bilmiyordum açıkçası. Merak etmiyor da değildim ama öğrenme imkânım olmuyordu. Bir gün araştırırken, Estonya’da İslam adına çalışan bir grup insana rastladım. Bunlar bir internet sitesi ve bir de dergi yayınlıyorlar Estonyalı müslümanlar için.

Lafı daha fazla uzatmadan islam.pri.ee internet sitesinin ve Iqra dergisinin editörlerinden Kätlin Hommik-Mrabte Hanım ile “Estonya’da İslam” hakkında yaptığımız röportaja geçelim.

İlk müslümanlar ne zaman gelmeye başlamış Estonya’ya?

Estonya’ya gelen ilk müslümanlar Arap tüccarlardı. Estonyalı arkeologlar, o zamanlara ait ve üzerinde “Bismillah” yazan madeni paralar buldular hatta. Ülkenin isminin ilk duyulması ise, yine bir Arap gezgin, Muhammed El-İdrisi’nin kitabında, ülkeyi “Astlanda” olarak tanımlamasıyla olmuştur. Aynı zamanda ülkemizin başkenti olan Tallinn’i de “Koluvan” olarak isimlendirmiş o zaman. 12. yüzyılda oluyor bunlar.

Estonya’ya yerleşen ilk müslümanlar ise, 16. yüzyılda Ruslar için savaşan Tatar askerleridir. İlk büyük müslüman cemaat, Estonya’nın Rus devletine bağlandığı 18. yüzyılda ortaya çıkmıştır. O zamandan beri Estonya’da bir müslüman cemaat var.

Ülkede zaten Tatarlardan oluşan müslüman cemaate, Sovyetler Birliği zamanında Azerbaycan, Özbekistan ve Kazakistan’dan gelen işçiler de katıldı. Şimdilerde Estonya’da yaşayan müslümanların çoğunu, bu ülkelerden gelen insanlar oluşturuyor. Estonyalı müslümanlar ise genellikle ülkelerinin dışında yaşıyorlar.

Müslümanların bir dini lideri var mı Estonya’da?

Tabii ki. Estonya İslam Cemaati’nin lideri müftü Ildar Muhhamedshin var. Medine Üniversitesi’nden mezun kendisi.

Peki, ne kadar müslüman var ülkenizde?

Bununla ilgili kesin bir şey söyleyemem ama tahmin yürütecek olursak, Estonya’daki ve ülke dışındaki tüm Estonyalılar ile, Tatarlar ve Azerilerden müslüman olanların toplamı on bin kadardır. Cuma günleri mesela, toplam 30 erkek Cuma namazı kılıyor camide.

Yani Estonya’da cami var mı, ya da sadece küçük mescitlerde mi kılınıyor namazlar?

Başkentimiz Tallinn’de bir cami var. Eski bir fabrika binası satın alınıp camiye dönüştürüldü. Maardu ve Narva şehirlerinde de küçük mescitler var, sanırım bu kadar.

Bu cami ve mescitlerde açıktan ezan okunabiliyor mu?

Hayır, genellikle camilerde veya başka bir yerde ezan açıktan okunmuyor. Buradaki müslümanların ezan sesini duyduğu çok nadirdir. Zaten ezanın açıktan okunması, müslümanlarla diğerlerinin arasında bir anlaşmazlığın olmasına sebep olabilir. Yine de Tallinn Camii’nde namazdan hemen önce, caminin içinde ezan okunuyor.

Ramazan nasıl geçiyor orada? Müslümanlar Ramazan ayına nasıl hazırlanıyorlar?

Bence Ramazan, dünyadaki tüm müslümanlar için çok önemli ve değerli bir aydır. Müslümanlar heyecanla ve sevinçle karşılıyorlar Ramazan’ı. Camimizde Türk bir imam var. Tüm Ramazan boyunca camide kalıyor, sohbetler ve vaazlar veriyor. Aynı zamanda camide her akşam iftar veriliyor. Cami Ramazan ayı boyunca her gün 24 saat açık ve isteyen erkekler itikaf yapabiliyor. Tabii hafta sonları daha kalabalık bir grup eşliğinde yapılıyor tüm bunlar.

(+)

Estonya’da müslüman olmanın zorlukları nelerdir?

Burada kalabalık olmadığımız için bazı küçük zorluklar çekiyoruz tabii. Özellikle bayanlar için tesettürlü bir şekilde sokaklarda yürümek çok zor oluyor. İnsanların çok fazla dikkatini çekiyorlar. Bu yüzden müslüman bayanların çoğu günlük hayatında tesettürlü giyinmiyor. Sadece sonradan müslüman olmuş olanlar ve bazı Tatar bayanlar gerçek anlamda tesettüre uygun şekilde giyinmeye dikkat ediyor.

Peki, insanların müslümanlara bakışı nasıl? Devlet bu konuda ne düşünüyor?

Estonya’da insanlar genellikle herkese karşı hoşgörülü. Diğer insanların inançlarını sorgulamak da kabalık olarak görülüyor zaten. Sovyetler Birliği zamanındaki dine dair yasaklamalardan kurtulunca insanlar bu konuda daha hassas düşünmeye başladılar. Yine de insanlar az da olsa korkuyorlar müslümanlardan. Bunun bir numaralı sebebi de terörün getirdiği kötü imaj.

Devletin ise müslümanlar hakkında pek bir görüşü yok. Güzel olan şey ise, Avrupa’da müslüman bayanların tesettürlü olarak pasaport fotoğrafı çektirebildiği tek ülkenin Estonya olması. Bunun için sadece müslüman olduğunu ve günlük hayatta da böyle giyindiğini onaylayacak bazı küçük belgeler gerekli.

Diğer dinlerden olanlar müslüman olmaya nasıl karar veriyorlar?

Her insan bu konuda kendi hikâyesine sahiptir. Burada insanlar genellikle dinsiz olarak yetişiyor (Sovyetler Birliği zamanından kalan bir şey bu) ve hayatla ilgili soruları oluyor bu insanların. Ateistlik, bu insanların sorularına cevap veremiyor.

Dinler üzerine düşünmeye başladıklarında akıllarına ilk olarak Hristiyanlık geliyor ama o da pek mantıklı gelmiyor bu insanlara. Hristiyanlık’taki bazı inançlar, mesela Hz. İsa’nın (haşa) Allah’ın oğlu olduğu, her insanın günahkâr olarak doğduğu gibi inanışları kabul etmiyorlar. Bu yüzden akılları saçma inançlarla dolmamış oluyor.

Yine de küçük bir grup, hristiyan aileden gelip müslüman olan insanlar da var. Ben de onlardan biriyim. (Burada İngilizce olarak bir makalesi bulunuyor neden İslam’ı seçtiğiyle ilgili: //www.islamreligion.com/articles/1195/)

Kur’an Estonca’ya çevrildi mi hiç?

Evet, bir defa çevrildi ve 3 yıl önce basıldı. Ama bu çok sağlıklı bir çeviri değildi. Müslüman olmayan ama Kuran’ı okumak isteyenler için hristiyan bir profesörün yorumlarıyla çevrilmişti. Şimdilerde daha iyi bir çeviri için uğraşıyoruz. Buhari, Müslim, Tirmizi gibi İslam âlimlerinin yorumlarıyla çevirmek istiyoruz inşallah. (Şimdiye kadar çevrilen kısımlara şuradan ulaşabilirsiniz: //www.islam.pri.ee/koraan/index.html)

Dinî eğitimle ilgili kolaylıklar var mı Estonya’da?

Estonya’da bir İslam okulu yok, ama müftümüz bununla ilgili çalışmalarda bulunuyor. Estonya’nın resmî bir dini olmadığı için devlet okullarında da dinlerle ilgili pek fazla bilgi verilmiyor. Sadece sosyal bilgiler dersinde tüm dinlerle ilgili yüzeysel bilgiler anlatılıyor. Tabii ki bu biraz da öğretmenin bakış açısına bağlı oluyor.

Bununla ilgili bir projemiz vardı. Bir müslüman ve Arap filologu olarak bazı okullarda “İslam hakkında ne bilmeliyiz” şeklinde dersler verecektik. Okullar buna olumlu yaklaştılar. Ama şimdi bir ailem ve çocuklarım olduğu için bununla pek fazla ilgilenemiyorum. Bu konuda yeterli birikimi olan birisini bulamadığımız için de bu projeyi hayata geçiremiyoruz.

Yani dinî eğitim ailelere kalıyor bu durumda?

Evet, çocukların dinî eğitiminden aileler sorumlu. Yine de Tallinn Camii’nde bayanlara ve çocuklara yönelik dersler veriliyor haftasonları, ama tüm müslümanlar da Tallinn’de yaşamıyor tabii ki…

Peki, başka ne tür çalışmalarınız var Müslümanlık’la ilgili?

Estonya İslam Cemaati ile birlikte çalıştığımız bir internet sitemiz var. Burada makaleler ve kitaplar yayınlıyoruz İslam ile ilgili. İnsanların dinî konularda soru sorabilmesi için bir danışma mailimiz ve internet üzerinden Arapça öğrenmek isteyenler için çalışmalarımız var. Aynı zamanda aylık olarak Iqra isminde bir dergi çıkarıyoruz. (İnternet üzerinden tüm sayılara ulaşmak isteyenler için: //www.islam.pri.ee/index.php?id=276)

(+)

Iqra dergisinden biraz bahseder misiniz? Nasıl tepkiler alıyorsunuz dergiyle ilgili?

Bu projeye bir arkadaşımızla başlamıştık bir yıl önce, sadece bir denemeydi ama en başarılı çalışmamız oldu elhamdülillah. Dünyanın her yerindeki Estonyalı müslümanlar heyecanla bekliyor her sayımızı. Bekleyenler arasında müslüman olmayanlar bile var. Tallinn Camii’nde bir kitap tanıtımım vardı (İslam’ı seçmemle, hayatımla, Paris, Kuveyt ve Fas’da gördüğüm eğitimle ilgili bir yayınevinin isteği üzerine yazdığım My Morocco isimli bir kitabım var). Bir bayan yanıma geldi. Tallinn Üniversitesi’nde “Oryantalizm” üzerine okuduğunu söyledi. Iqra dergisinin sıkı takipçisiymiş. Eskiden “Cosmopolitan” dergisini nasıl bekliyorsa, şimdi de Iqra’yı o heyecanla bekliyormuş (gülüyor).

Dergide yayınlananlar hakkında biraz bilgi verir misiniz?

Her sayıda bir kapak konumuz oluyor. (Ramazan, hac, tesettür, zekat, sünnet gibi konular olmuş bu güne kadar) Bu konuyla ilgili makaleleri genellikle başka dillerden çeviriyorum.

Müslümanlarla ilgili önemli haberlere yer veriyoruz sonra dergide. Mesela Fransa’daki burka yasağıyla ilgili bir haber yapmıştık… Diğer müslüman kardeşlerimizin nasıl müslüman olduklarıyla ilgili hikâyelerini anlattıkları bir köşemiz var. My Morocco kitabımın ve diğer yazarlarımızın yazdıkları kitaplardan bazı bölümler yayınlıyoruz.

Okuyucuların sorunlarına cevap verdiğimiz bir köşe var. Mesela yeni müslüman olmuş hamile bir bayan kardeşimiz, hamilelikte nasıl oruç tutacağıyla ilgili bilgiler istedi bizden. Bir Kur’an köşemiz var. Her ay Kur’an’ın bir bölümünü ve mealini yayınlıyoruz. Altına da sünnetlerle ilgili notlar düşüyoruz. Aynı şekilde hadis ve fetva köşelerimiz var. Bir de Arapça öğrenme köşemiz ile, bir çocuk sayfamız var.

Teşekkür ederiz verdiğiniz bilgiler için, Allah yardımcınız olsun.

Ben teşekkür ederim. Amin.

İsmail Kaplan ne iyi etti de haber vermiş oldu oradaki kardeşlerimizden