“Allah yolunda öldürülenlere ‘ölüler’ demeyin. Hayır, onlar diridirler. Ancak siz bunu bilemezsiniz.” [1]

Üryan Dede’nin türbesi, yerli halk arasında Sultan Fatih Han’ın Bosna fethinden sonra kalan yedi türbesi arasında en meşhurudur. Türbeye yakın bir mesafede günümüzde onun adını taşıyan bir sokak bulunmaktadır. 1463 senesi Sultan Fatih’in Saraybosna fethinde ‘Yedi Dede’ unvanı olan askerlerden birisidir. Saraybosna’da şehit olur. Yedi Dedeler: ‘Ayni Dede, Şemsi Dede, Üryan Dede, Abdül-Cebbar Dede, Abdül-Fettah Dede, Karaca Dede, Şemsi Dede. Bu Yedi Dedeler diğer askerlere göre yaş olarak büyük, deneyimli askerlerdir ve ordunun stratejik öncüleridir.

‘Dede’ ünvanı daha çok Mevlevî ve Bektaşi tarikat mensuplarına aittir. Bundan dolayı Üryan Dede bu tarikatlerden birisine mensup olmuş olabilir. Çünkü tarikat o zamanlarda çok yaygındır. Mevlevi Dedeler, Bosna’nın fethinden önce seyahat eden dervişler olarak Bosna’dan geçmişlerdir. Bundan dolayı, Üryan Dede’nin Mevlevî olduğunu zannedilir. Bunlar hakkında yazılı bir kaynak olmadığından ötürü varsayımdan ibarettir.

Dedeler genelde savaş sırsında ilk saflarda yer aldıkları için ilk şehit olanlardır. Üryan Dede de öyledir. Onun gerçek adı saklı kalmıştır. Üryan ismi ise büyük olasılıkla askeri bir isim olmuştur ve ‘çıplak’ manasına gelmektedir. Çünkü Fatih Sultan’ın ordusunun bir kısmı bele kadar çıplak olarak savaşa katılmıştır. Böylece Üryan Dede ‘Çıplak Dede’ anlamına gelmektedir. Halk genelde şehitlere duydukları saygıdan dolayı daha sonraları Osmanlı şehitlerine türbeler yapmıştır. Üryan Dede’nin Türbesi de bu şekilde yapılmıştır.

Osmanlı Devleti zamanında, şehit düşen askerlerin genelde şehit düştükleri yerde toprağa gömüldükleri çok az bilinir. Üryan Dede’nin Türbesi de onun mücadelesinin bir göstergesidir. Dede’nin yanında birkaç şehidin de gömüldüğü bilinir. Günümüzde Üryan Dede’nin Türbesi’nin etrafında şehir mezarlığı oluşturulmuştur.

‘Türk Döneminde Saraybosna’nın Camii ve Diğer Binaları’ adlı kitabında Şeyh S. Kemura: “Üryan Dede’nin Türbesi’nin daha önceden var olduğunu, 1878 senesinde bazı köylüler tarafından yıkıldığını ve daha sonra 1909 senesinde var olan tahta parçalarından tekrar yenilendiğini” ifade eder.

Halk arasında zamanla Üryan Dede ismi unutulur ve ‘iyi-mübarek adam’ olarak anılmaya başlanır. Halk buranın şivesiyle ‘Uryan Dedo’ adını takmıştır.

Aliya Beytiç’in ifadesine göre; bu semtin adı, bugün Soukbunar (eski Osmanlı Soğukpınar) olarak geçmektedir. Üryan Dede, hastalıkları, muratları ve farklı durumları olan insanlar tarafından ziyaret edilirdi. İkinci Dünya savaşının başına kadar yakın yerlerden Üryan Dede’ye grup halinde teferiçlere gidilirdi. Ramazan Ayı’nın yaza geldiği zamanlarda, türbenin önünde iftarlar hazırlanmıştır. 1937’den 1943 yılına kadar, türbede 21 Mart ilkbahar- Sultan Nevruz kutlamaları düzenlenmiştir.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra türbeyi ziyaret edenlerin sayısının azalmasından ötürü, türbe hakkında bilgi sahibi olanlar da azalmıştır. Türbenin bakımı Diyanet İşleri’nde çalışanlar ve Souk Bunar Camiinin Meclisi’ndeki kişiler tarafından üstlenilmiştir.

Üryan Dede yattığı yer itibarıyla şehrin üzerinde muhafızlık yapmaktadır. Bu ‘mübarek şahıs’ Avustura-Macaristan’ın Saraybosna’yı istilası zamanında, son 1992-1995 Savaşı sırasında, Bosna Ordusu’nu ve Saraybosna’yı muhafaza etmiştir.

Üryan Dede’nin Türbedar’ı Edin Bey şunları aktarmaktadır: “Üryan Dede’nin Türbesi’nin hemen karşısında yer alan bina yıkılmak üzeredir. Ancak Türbe’de bir zarar yoktur. Düşmanla otuz metre bile mesafemiz yoktu. Aynı şekilde söylentilere göre; 1878 senesinde Avusturya-Macaristan’ın Saraybosna’yı istilası sırasında şehri savunan en sağlam kalelerden biri Üryan Dede olmuştur. Türbe’nin yakınında yer alan diğer mezar taşlarından bazıları savaştan dolayı yıkılmıştır. Üryan Dede’nin Türbesi’ne bir şey olmamış ve askerlere manevi bir set olmuştur. Askerlerden yaralı olanları Türbe’nin önüne getirerek korumaya çalışmışlardır.

Anadolu’da da olduğu üzere kabirlere ziyarete gidildiği zaman, sırt kabre dönerek kabirden çıkılmaz. Selam vererek ve geri geri, yüz kabre dönük şekilde girilir ve çıkılır. Bosna’da da bu saygı devam eder.

Türbesi Üryan Dede’nin yakınında bulunan ve Sultan Fatih’in askeri olan Cabir Dede de Üryan Dede’nin kardeşidir. Türbesi günümüze kadar korunmuştur.

Sultan Fatihin ordusunun gazisi olan Üryan dedeye ve onun ruhuna bir Fatiha okumayı unutmayın.

Kaynak Kişi: Edin Halvacıya, 42, Saraybosna, Üniversite, Türbedar-Şoför. Hatıratı(ları) kendisi yaşamıştır.