27 Mayıs Darbesi sonrasında çıkan “Aylık Fikir-Sanat Dergisi” Çemişgezek 1962 yılında sadece iki sayı sürmüş bir mecmuadır (İlk sayı: Eylül, ikinci sayı: Ekim 1962). Derginin ‘Mes’ul Müdürü’ Osman Yüksel’dir. Serdengeçti [ilk sayısı: 1947] dergisini de çıkartan Osman Yüksel, o yıllarda birçok kitabı yayınlanmış bir ünlüdür ve Adalet Partisi’nden milletvekili seçilmesine (1965) daha yaklaşık üç yıl vardır.

Neden Çemişgezek?

İlk sayısındaki “Takdim” yazısında derginin neden “Çemişgezek” adını aldığı açıklanmıştır. Yazıyı kaleme alan Osman Yüksel CHP’ye duyduğu tepkiyi dillendirmiş; “(…) edebiyat yapmakla halkçılık yapacaklarını, halkın dertlerine deva olacaklarını sanan bu resmî halkçılar, bu alâyiş, nümayiş halkçıları halka öylesine tepeden bakıyor, onun yaşayışı, giyinişi, inanışıyla öylesine alay ediyorlar (…)” diyerek sözü şuraya getirmiştir: “İşte ‘Çemişgezek’ yani devrin bu sürgün yeri, bu dillerde müstehziyâne dolaşan yurt köşesi, bu talihsiz memleket ve onun çocukları, bu türlü hak ve halk düşmanı zihniyetlerle mücadele için bu dergiyi çıkarıyorlar.”

Çemişgezek’te seslendirilen fikriyat

Serdengeçti Osman Yüksel, bugünden bakıldığında Türkçü-milliyetçilerle İslâmcılar arasında bir kesişme noktasında duruyor görülebilir. O, dinî salâbeti ve Said-i Nursî’ye duyduğu sevgi ile İslâmcılara, yazılarındaki Türk milleti vurgusuyla da Türkçü-milliyetçilere yakın görünmektedir. Onun bu tavrı mes’ul müdürü bulunduğu derginin yazı kadrosuna da yansımış durumdadır. Derginin “Yazı Kadromuz” başlığı altında yer alan isimler şunlardır:

Nejdet Sançar, Fethi Tevetoğlu, Arif Nihat Asya, Salahaddin Ertürk, İ. Hakkı Yılanlıoğlu, Hasan Aksay, Osman Yüksel, Dr. Lütfi Doğan, Necmettin Esin, Enver Tuncalp, Kemal Edep Kürkçüoğlu, Refet Körüklü, Mehmet Müftüoğlu, Mehmet Lütfi İkiz, Nurettin Uytun, Arif Emre, Yavuz Bülent Bâkiler, Âşık Cevdet, Sabri Kelemeroğlu, Mehmet Gönül, Yıldırım Niyazi Gencosman.

Bu kadro, her iki sayının jeneriğinde de aynen yer almıştır.

“Halk düşmanı zihniyetlerle mücadele”

Necdet Sançar, Fethi Tevetoğlu, Salahaddin Ertürk Türkçü olarak tanınmış isimlerse de adının altında Adana milletvekili olduğu belirtilen Hasan Aksay ve [Süleyman] Arif Emre 26 Ocak 1970’te kurulan MNP’de ve daha sonra da MSP’de siyasete atılmış iki şahsiyettir. Söz konusu kadronun bir şekilde CHP iktidarının gadrine uğramış ve o yıllarda uğrayacak kadar yaşlı nesilden olmasa da yakınları bundan nasibini almış kesimden olduğu açıktır. Osman Yüksel’in “Hayatımda iki İsmet’ten çok çektim; biri hürriyetimi, diğeri zürriyetimi aldı” şeklindeki sözü meşhurdur [İlki İsmet İnönü, ikincisi ise eşidir]. Sonuçta bu kadronun haberimizin başındaki alıntıda vurgulandığı gibi “hak ve halk düşmanı zihniyetlerle mücadele” müşterekinde birleştiği söylenebilir.

Doktor Lütfi Doğan, M. Lütfi İkiz ve diğerleri

Yazı kadrosunda Dr. Lütfi Doğan’ın isminin yer almış olması ilgi çekici görülebilir. Bir zamanlar “CHP’nin Diyanet İşleri Başkanı” (1972) olarak nam salmış bulunan Dr. Lütfi Doğan, o zamanlar Ankara müftüsüdür ve dergiye “İyilik ve Fazilet Yarışı”, “Allah Razı Olsun” başlıklı iki yazısıyla katkıda bulunmuştur. Fikrî kökleri hakkında kolay tahmin yürütemeyebileceğimiz isimlerden biri olan Doğan için Çemişgezek bazı ipuçları sunabilir.

Kadrodan Mehmet Lütfi İkiz, eski kütüphanecilerdendir ve yakın bir zamanda ölmüş bulunmaktadır (24 Ağustos 2007). Ahilikle ilgili küçük ama önemli bir kitabı vardır. Çeşitli dergilerde dağınık bulunan yazılarının toplanmasına çalışılan İkiz’in bu dergideki yazısı gözden kaçmış mıdır kim bilir?

Yazı kadrosunda adına rastlanmasa da jenerikte Çemişgezek Derneği adına derginin imtiyaz sahibi olduğunu gördüğümüz Göktürk Mehmet Uytun da yazı ve şiirleriyle dergide yer almıştır. Yine Güngör Özmen, Serdaroğlu, Adnan Ziya Pekdemir, Hicabi Günaydın, Çırakoğlu Rekin Ertem, İbrahim Tünger, M. Zeki Sofuoğlu, Aylâ Özer, İbrahim Ethem Çil, Hüsnü Züber, Fehmi Bilgin, Balcıoğlu Yılmaz Öztürk, Necdet Aksoy da kadroda isimleri olmamasına rağmen bu iki sayılık dergiye yazı, çizgi ve şiirleriyle katkıda bulunmuş isimlerdir. Ayrıca jenerikteki yazar kadrosunu gösteren listede adı yer aldığı hâlde dergide herhangi bir yazısına rastlanmayan yazarlar da vardır.

Bunlardan Arapgir doğumlu bir Malatyalı olan Sabri Kelemeroğlu (1924-11 Ocak 2003) Battal Gazi Destanı (t.siz), Bizans’ta Türk Korkusu (Meneviş, 2006), Doğu Kınası, Düşünceye Batan Şehir, Dünkü Fırat Havzası adlı kitapların sahibidir.

İkinci sayıda imzasız yer alan “Çemişgezek’te Eski Kale Harabeleri” başlıklı yazının muharriri, ilk sayıda “Dergimizin bundan sonraki sayılarında (…) Sayın Halil Begümgil’in kaleminden Çemişgezek tarihini zevkle okuyacağınızı okurlarımıza müjdeleriz.” denildiğine göre Halil Begümgil’dir.

Elimizde ancak bir fotokopisi bulunan iki sayıda, kadrodan Tevetoğlu’nun ismine sadece bir şiiriyle rastlandığını  söylemeliyiz. Ne yazık ki ilk sayının kapağı ile 9-12. sayfaları  arası noksan çekilmiştir ve derginin bir “içindekiler” bölümü  yoktur.

Jan Çemişgez’den geliyormuş Çemişgezek adı

Ankara’da yayınlanan Çemişgezek dergisinin adıyla ilgili bir açıklama yazan [“Niçin Çemişgezek”] Nurettin Uytun, bu ismin kökeni hakkında da bilgi vermiştir: Çemişgezek, bu beldede doğmuş bir Bizans prensinin; Jan Çemişgez’in adını taşımaktadır. Bir ilgi çekici ayrıntı daha: İlk Cumhuriyet yıllarının sürgün yerlerinden birisi kabul edilen Çemişgezek’e gönderilen memurlar, sürgün olarak geldikleri bu beldeden “arzuları hilâfına ayrılmak mecburiyetinde” kalıyorlar imiş. Sürgün bölgelerinin çoğu böyledir aslında…

Milliyetçi Cephenin toparlanışı

Çemişgezek yayınlandığında Serdengeçti dergisi düşe kalka da olsa epey bir zamandır yayınlanmış durumdadır. Derginin çıkış tarihi olan Eylül 1962’ye gelindiğinde, 27 Mayıs Darbesi gerçekleşeli iki yıl olmuş ve artık DP iktidarı sona ermiş durumdadır. Dolayısıyla sosyolojik anlamda Çemişgezek, 27 Mayıs sonrası “Milliyetçi Cephe”nin bir tür toparlanışına şahitlik edebilir.

Yusuf Turan Günaydın haber verdi

Çemişgezek Fihristi

AKSAY, Hasan, “Fazilet Mücadelesi”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 6 ve 17.

AKSOY, Necdet, “Hatıralar: Bir Acayip Diyar”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 18.

Âşık Cevdet, “Sigara Dumanı”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 18 [şiir].

ATSIZ, [Hüseyin Nihal], “Adsız Şiir”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 7 [şiir].

BÂKİLER, Yavuz Bülent, “Üç Yeniçeri”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 5 [şiir].

BEGÜMGİL, Halit, “Çemişgezek’te Eski Kale Harabeleri”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 10-11.

BİLGİN, Fehmi, “Damlalara Bakış -Serdaroğlu’na-”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 14.

ÇEMİŞGEZEK, “Teşekkür”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 15.

ÇİL, İbrahim Ethem, “Millete Selam”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 13 [şiir].

DOĞAN, Lütfi, “Allah Razı Olsun”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 8.

EMRE, Arif, “Dağlar”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 18 [şiir].

ERTEM, Çırakoğlu Rekin, “Bir Anne Arıyorum”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 17.

ERTÜRK, Salâhaddin, “Alın Beni”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 14 [şiir].

ESİN, Necmettin, “Irak Türkleri”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 5-6.

Göktürk, “Okuyucularla Başbaşa”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 19.

Göktürk, “Okuyunuz”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 19.

GÖNÜL, Mehmet, “Yakarı”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 7 [şiir].

GÜNAYDIN, Hicabi, “Bir Eser Üzerine (Tenkit)”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 16 ve 18 [İlhan Berk’in Mısır Kalyon İğne adlı şiir kitabı hk.].

İKİZ, Mehmet Lütfi, “Kültür İstilâsında Musikinin Rolü”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 8-9.

KÖRÜKLÜ, Refet, “Gönüller Üstü”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 5 [şiir].

KÖRÜKLÜ, Refet, “Vakitsiz Öten Horozlar”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 6.

N. U., “İsabet Olmuş”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 19.

ÖZER, Aylâ, “Islak Anı”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 12-13 [hikâye].

ÖZMEN, Güngör, “Beddua”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 13 [şiir].

ÖZSÖĞÜT, Bekir, “Dönersem”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 4 [şiir].

ÖZTÜRK, Balcıoğlu Yılmaz, “Çemişgezek ve Keban Barajı”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 16.

PEKDEMİR, Adnan Ziya, “Türk Tarihinin Kahraman Kadınları” (I), Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 15.

PEKDEMİR, A. Ziya, “Türk Tarihinin Kahraman Kadınları” (II), Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 15.

SANÇAR, Nejdet, “Örnek İnsanlar”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 3-4.

SERDAROĞLU, “Damlalar”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 5.

SOFUOĞLU, M. Zeki, “Yirmi Yıl Sonra”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 9 [Ölümünün 20. yılında Dr. Rıza Nur hk.].

TEVETOĞLU, “Su”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 14 [şiir].

TUNCALP, Enver, “Çemişgezek’te”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 18 [şiir].

TUNCALP, Enver, “İslamiyet ve Şöhret”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 17.

TÜNGER, İbrahim, “Tarihimden Bir Sayfa”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 16 [şiir].

UYTUN, Göktürk Mehmet, “Zaman ve Ötesi”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 7 [Zamanın Ötesinden başlıklı şiiriyle birlikte].

UYTUN, Nurettin, “Niçin Çemişgezek!”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 7-8.

YÜKSEL, [Serdengeçti] Osman, “Takdim”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 3.

ZÜBER, Hüsnü, [Desen], Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 4.

ZÜBER, Hüsnü, “Garibinkiler”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 9 [desen].

ZÜBER, Hüsnü, “Suya Giden Gelin”, Çemişgezek, Ekim 1962, S. 2, s. 13 [desen].

?, “Yurt Sevgisi ve Dindarlar”, Çemişgezek, Eylül 1962, S. 1, s. 9 ve 14.