Cemal Kafadar'ın Kahve Konferansı

Kimimiz için kız isteme töreninde içilen içecek, kimimiz için 40 yıllık hatırı olan içecek, kimimiz için her sabah içilmezse o günün zor geçmesine neden olacak olan içecek ama en nihayetinde birçoğumuz için sadece bir içecektir kahve.

Üzümü yiyip bağını sormamak prensibi uyarınca kahvenin, fincanda duran bir içecek olması gerçeği dışındaki gerçeklikler, birçok içenin dikkatini çekmez. Fakat kahve bahsi bir içecek olmaktan çıkarılıp tarihsel, kültürel ve sosyolojik arka planı incelenmeye başlandığında durum biraz değişir, dallanır, budaklanır ve içinden çıkılmaz hale gelebilir.

14. yy.da bir Şaziri şeyhinin bulduğu rivayet edilen bu içecek, insanı dinç tutması ve diğer şifai etkileri fark edilince hızla yayılmış ve birkaç yüzyıl içinde Avrupa"ya kadar yayılmış, insanların vazgeçilmezleri arasında girmiştir. Bu kadar kısa sürede tüm dünyayı etkisi altına alan kahve özellikle Avrupa"da yayılmasının ardından günümüze kadar yaptığı tüm etkilerle ayrı bir araştırmaya konu olmuştur. 

26 aralık Cuma günü ISAM konferans salonun teşrif eden Harvard Üniversitesi Profesörü Cemal Kafadar kahve bahsinin binlerce mevzusundan alanı olan tarihe düşen bir kısmını alıp kahvenin tarihini farklı bir şekilde anlama gayretini bizlerle paylaştı. Kahve ve kahvehaneleriyle Osmanlı"da gecenin fethi: Yemen- İstanbul- Londra çizgisinde Modernite"nin doğuşu hikayesi isimli tebliğin temel tezini Kahvehanelerin yayılmasının modern döneme geçişteki etkisi olarak tanımlayabiliriz.

Kabaca tasnif etmek gerekirse; Konuşmacımız tebliğine kahve ile ilgili bazı genel bilgilerin yanlışlığını vurgulayarak başladı. Bunun sonrasında ise süresinin büyük bir kısmını kendi dönemin şartları, dönemin insanlarının kahveyi nasıl algıladığı ve aktardığını anlatarak devam etti. Bu kısımda kafadar"ın Kahvenin tarihine dair, tarihi referansları kullanarak kısa bir bilgilendirme yaptığını söyleyebiliriz.

Son olarak ise kahvenin pek de dikkat çekmeyen büyük etkisini vurguladı. Sunduğu tebliğin kesinlikle aynı dönemdeki diğer etkilerden ayrılamayacağını vurgulayan Kafadar, bu nedenle konuşmanın başında ve konuşmanın içeriğinde aynı dönemdeki benzer etkilerin neler olduğuna, değişen hayat tarzlarını nasıl etkilediği ile ilgili oldukça fazla bilgi verdi.

Öncelikle, kahvenin genelde 2. plana atıldığını; içecek olması ve kültürel ritüelleri haricinde pek de ciddiye alınmadığını hatta son dönemlerde kahvenin ve kahvehanelerin aşşağı sınıfa ait mekanlar olarak algılandığını söyleyen Kafadar, bu algının geçmiş için tamamiyle yanlış olduğunu söyleyerek kahvenin ve kahvehanelerin ilk yayılmaya başladığı devirde meydana getirdiği etkinin ne olduğunu ve bu mekanların nasıl algılandığına kısaca değindi.

Bunun yanında kahve ve kahvehanelerin batıdaki birkaç araştırmacı dışında çok fazla ciddiye alınmadığını, bu araştırmacılarında, Kafadar"ın kahvenin yayılması noktasında mihenk taşı olarak gördüğü şehir olan İstanbul"u görmezden geldiğine değindi. Batılılar tarafından dikkat çekilmesede İstanbul"un, bahsi geçen dönemde, erken modern dönem, yaşanan gelişmelerin yansımalarının birebir görüleceği ve o zamanın tabiri caizse merkezi olduğunu özellikle vurguladı.

Hatta bu bilginin bir kenara atılarak kahve ve kahvehanelerin etkisinin kesinlikle algılanamayacağını söyledi.

Kahvenin kısa tarihi ve 16. yüzyıl Osmanlısında kahvenin nasıl algılandığına dair verdiği bilgiler ışığında kendi tezini kısaca açıklayan konuşmacımız bu noktada kahvenin ve kahvehanelerin etkisinin yadsınamayacağı 2 önemli değişim olduğunu söyledi; birincisi kahvehanelerin sosyalleşmenin ve sosyalleşme mekanlarının değişmesini sağlayarak eğlencenin ucuzlamasına vesile olduğu, ikincisi ve en önemlisi kahvelerin ve kahvehanelerin erken modern dönemde başlayan günün ritminin değişmesinin en önemli tetikleyicilerinden birisi olduğunu söyledi.

Fakat yine de kahvenin insanların hayatına girmesinin devrim niteliğindeki bu ektiyi tek başına yaptığının rahatça iddia edilemeyeceğini ama Zamansal olarak paralel gelişen bu iki olgunun birbirine etkisinin göz ardı edilemeyeceğini vurguladı.

Konuşması boyunca dönemin tasvirine, savunduğu tezlerin farklı örneklerle desteklenmesine, eski kaynaklardan alıntılara, değişen olgularda etkili olan diğer unsurlara vurgu yapan Kafadarın bu tebliği, sadece kahvenin tarihi ve değişime etkisinin anlaşılmasına değil aynı zamanda, benim açımdan, kahvenin İstanbul"a girdiği 16. Yy.daki eğlence kültürüne dair de önemli bilgiler edinmeme ve bu dönemde yaşamış farklı alimlerin ve dönemde meydana gelmiş başka değişikliklerin ne olduğu noktasında merakımı arttırdı.

Mehmet Erken yazdı 

Program Afişi: