Gazeteci, yazar, yayıncı, fikir ve siyaset adamı Ziyad Ebüzziya çok yönlü bir entelektüeldi. Bir İstanbul efendisi olarak tanımlanan ve Galata Sarayı Mekteb-i Sultânîsi’nin devamı olduğu için Galatasaray Lisesi mezunu olmakla övünen Ziyad Ebüzziya, yaşadığı dönem ve yakın tarih hakkında değerli bilgilere ve ayrıca zengin bir arşive sahipti. Gençlerle birlikte çalışmayı, onlara yol göstermeyi seven Ziyad Ebüzziya, zengin kütüphanesini özellikle genç araştırmacıların istifadesine sunmakla da tanınmıştı.

177 klasör şeklinde tamamının İSAM Kütüphanesi'nde yer alan Ziyad Ebüzziyâ'nın evrâk koleksiyonu, 67 tanesi "Ebüzziyâ Ailesi"ne ait olanlar ile ve 110 tanesi "Ziyad Ebüzziyâ"nın kendisine ait olmak üzere iki kısımdan oluşur. Veritabanında ise toplamda 3878 kayıt yer almaktadır.

Münevver bir aileden gelen Ziyad Ebüzziyâ'nın İSAM’da Ebüzziyâ Ailesi Evrâkı kısmındaki evrâkı, genel olarak dedesi olan, Tanzimat döneminin önde gelen gazeteci ve yazarlarından Ebüzziyâ Mehmed Tevfik’in, gazeteci olan babası Talha Ebüzziyâ’nın ve yine gazeteci olan amcası Velid Ebüzziyâ'nın evrâkından oluşur. Ayrıca bu kısımda Ziyad Ebüzziyâ'nın yazışmaları ve şahsi evrâkı da mevcuttur. Ziyad Ebüzziyâ Evrâkı bölümünde ise ağırlıklı olarak Ziyad Ebüzziyâ'nın faaliyetleri sonucu oluşan; Tasvîr-i Efkâr, Tasvîr Neşriyat ve GEN Kitap Sarayı ile ilgili belgeler, Avrupa Konseyi üyeliğinde bulunduğu dönemde çıkarılan raporlar, bildiri metinleri, Denizcilik Bankası Deniz Nakliyat Yönetim Kurulu üyeliğinde bulunduğu sırada üretilen belgeler, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı ve müzelerle ilgili belgeler, ilişkide bulunduğu kurum ve şahıslarla yaptığı yazışmalar ve Ziyad Ebüzziyâ Ansiklopedik Duvar Takvimleri yer almaktadır.

Galatasaray Lisesi Kütüphanesi'nden çalınan kitaplar

1924 – 1933 yılları arasında ilk ve orta öğrenimini Galatasaray Lisesi’nde tamamlayan Ziyad Ebüzziyâ, vefatına kadar okuluyla olan gönül bağını asla bırakmaz. Galatasaray Lisesi ile alakalı yaptığı ve bugün İSAM Kütüphanesi’ndeki evrâkı arasında bulunan çok sayıda çalışma bu durumun en önemli delillerindendir. Ebüzziyâ, evrâkında gördüğümüz üzere "Bazı Galatasaray Lisesi öğrencilerinin biyografik bilgileri ve fotoğrafları, isim listeleri" veya "Galatasaray’ın yetiştirdiği büyük devlet adamlarının listesi" gibi Galatasaray Lisesi'nin kültürel kısmıyla ilgilenirken sorunlarıyla da ilgilenmiş, özelikle Galatasaray Lisesi Kütüphanesi'nden çalınan kitapları adeta kendi meselesi haline getirerek takibini yapmıştır. Çalınan kitaplarla alakalı detayları evrâkın 3003 - 3009 ile 3012 gömlek sıra numaralı belgelerinde takip etmek mümkün.

Ebüzziyâ, 3003 numaralı belgede içinde Türkçe, Fransızca, İngilizce ve Almanca eserlerin bulunduğu 83 kitabın listesini titizlikle sunar. Daktilo ile yazıldığı anlaşılan belgenin başında ise "Arama sırasında ele geçen ve Ortaköy Bölümü Kütüphanesi'ne iade edilmesi gereken Meral Öztürk'ün çaldığı kitapların listesidir" başlığı vardır. 

3004 numaralı belgeye geldiğimizde ise karşımıza 15 sayfadan oluşan, 385 kitabı ihtivâ eden liste çıkan. Listenin sonunda ise altında Galatasaray Lisesi Kütüphane Müdürü Celalettin Kişmir, Okçumusa Ortaokulu Memuru Kâzım Erdem, St. Benoit Fransız Lisesi Kütüphane Memuru Robert Levi ve son olarak da komisyon başkanı olan Galatasaray Lisesi Müdür Yardımcısı Selahattin Yıldırım'ın imzalarının olduğu şu kayıt yer almaktadır: "Sayım sonunda mevcut olmadığı tesbit edilen kitaplarla ilgili işbu liste tarafımızdan düzenlenmiş olup sayım işlemine 08.10.1987 tarihinde başlanmış ve 05.01.1988 tarihinde sonuçlanmıştır". 

Bu, Meral Öztürk’ün sorumluluğunda bulunan Galatasaray Lisesi Ortaköy Bölümü Kütüphanesi’nden çaldığı kitapların sayım heyetince düzenlenen listesidir.

Toplam 459.000 liralık maddi değeri olan kitaplar çalınmış

3005 numaralı belgede Ziyad Ebüzziya’nın sözlü başvurusu üzerine Beyoğlu Kitapçılık Ltd.’den Galatasaray Lisesi Merkez Kütüphanesi ile Ortaköy Bölümü Kütüphaneleri’ne ait kitapların piyasa fiyatlarının bildirildiği yazı vardır.

Ayrıca  Galatasaray Lisesi Merkez Kütüphanesi ile Ortaköy Bölümü Kütüphaneleri’ne ait kitapların tam listesi de burada verilir. Galatasaray Lisesi Müdürlüğü ve Galatasaray Eğitim Vakfı Müdürlüğü'ne hitâben yazılan ekspertiz raporunda 3 madde halinde kitaplar fiyatlandırılır. Buna göre;

1. Listedeki 3, 44, 110, 114, 117, 120, 121, 129 - 181, 186 - 192, 196 ve 197 no'lu kitaplar, satış değeri itibarı ile en az 275.000 tl ve en çok 400.000 tl parasal değer taşımaktadır

2. Listede 460 numaradan başlayarak sırayla 533'e kadar yazılmış olan kitaplar, en az 3.330.000 tl, en çok 4.414.500 tl parasal değer taşımakta olup, bu kitapların sıra numaralarının sol yanına edebilecekleri azami fiyatları kırmızı kalemle ayrı ayrı yazılmak suretiyle belirtilmiştir

3. Listede 1 - 459 arası numaralanmış olan kitaplar, piyasada sıkça rastlanan sıradan kitaplar olup, tanesi en çok 1000 lira, en az 500 tl hesabı ile 459.000 tl ile 229.000 tl arasında değişen bir piyasa değerine sahiptir

1987 yılındaki 1000 liranın günümüz parasıyla 15 liraya tekâbül ettiğini göz önüne alırsak çalınan kitapların maddi değerlerinin ne kadar da yüksek olduğunu anlayabiliriz.

3006 numaralı belgeye gelindiğinde işlerin daha da ciddiyet kazandığı görülür. Kitap hırsızlığı dolayısıyla Galatasaray Lisesi Müdürü Süreyya Günay, Beyoğlu Cumhuriyet Savcılığı’na suç duyurusunda bulunur. Müştekî sıfatıyla suç duyurusunda bulunan Süreyya Günay'ın dilekçesinde Meral Öztürk ile birlikte diğer ikisi adi hırsızlıktan dolayı cezaevinde bulunan toplamda 3 kişi vardır. Suç ise eski eserler kanununa muhalefettir. 

Süleymaniye Kütüphanesi Müdürlüğü’nden Galatasaray Lisesi Müdürlüğü’ne listedeki kitapların inceleme sonucunu içeren yazı da 3006 numaralı dosya içinde yer alır. Dönemin Süleymaniye Kütüphanesi Müdürü Muammer Ülker tarafından gönderilen yazıda, altında üç uzman kütüphanecinin de imzasının bulunduğu şu yazı yer alır: "Galatasaray Lisesi Müdürlüğünün 17.6.1987 gün ve 670/1422 sayılı yazıları ekindeki listede dökümü yapılmış olan, basım tarihleri 1730 ile 1897 yılları arasında değişen, 31 adet kitap incelenmiş; basım tarihlerinin eski oluşu ve piyasada bulunamayan eserler olmaları sebebiyle eski eser sayılabilecekleri kanaatine varılmıştır" 

Süreyya Günay'ın suç duyurusunda beş şahit vardır. Ve bunlardan biri de bütün olup biteni yakînen takip eden Ziyad Ebüzziyâ'dır. 

Çalınan kitaplar bulunuyor

3007 numaralı belgede yine karşımıza Galatasaray Lisesi Ortaköy Bölümü Kütüphanesi’nden çalınan ve geri alınamayan kitaplar ile kıymetlerine ilişkin bilgilerin yer aldığı belgeler çıkar. 

3008 numaralı belgede Galatasaray Lisesi Müdürü Süreyya Günay’dan çalınan kitapları buldukları için Emniyet Genel Müdürlüğü’ne gönderilen teşekkür yazısı vardır.

Her ne kadar kitapların tamamı bulunamasa da Süreyya Günay'ın teşekkür yazısında da belirttiği gibi uzmanlarca 6 - 7 milyon civarında değer biçilen miktarı ele geçirilmiştir. Günay, yazısında Beyoğlu Emniyet Amirliği'ne mensup memurlara iltifatlarda bulunur

3009 numaralı belgede, Sarıyer Sulh Ceza Mahkemesi’nden Meral Öztürk’ün mahkumiyet ilamı, Galatasaray Lisesi Ortaköy Bölümü Kütüphanesi’nden çalınan kitaplarla ilgili ifade tutanakları vardır. Tutanak tanıklarından biri şüphesiz Ziyad Ebüzziyâ'dır. 

Ziyad Ebüzziyâ'nın son olarak 3012 numaralı dosyada ortaya koyduğu Galatasaray Lisesi’ndeki kitap hırsızlığı ile alakalı notları ve kitap hırsızlığı konulu gazete kupürlerinin yer aldığı belgeler, onun nasıl muhteşem bir arşivci olduğunu gözler önüne serer.

İşin ilginç tarafı bu dosyada üzerinde kırmızı kalemle "hırsız resimleri" yazan zarfın içinde Galatasaray Lisesi’ndeki kitap hırsızlığı olayına karışmış hırsızların renkli fotoğrafları da yer alır. Ziyad Ebüzziyâ bir daha asla benzer olayların yaşanmaması için bütün açıklığıyla hırsızlıkta bulunanları teşhir etmekten çekinmez.

Not: Bu yazının ortaya çıkmasında yardımlarını esirgemeyen İSAM Kütüphanesi Müdürü Mustafa Birol Ülker'e, İSAM Kütüphanesi Arşiv Sorumlusu Dr. Kenan Yıldız'a, ve özellikle Ziyad Ebüzziyâ evrakının kataloğunu Nuray Urkaç Güler ile birlikte hazırlayan ve yazımızın ortaya çıkmasında elindeki veri ile desteklerini esirgemeyen Neslihan Aracı Güler'e teşekkürlerimi sunuyorum.

Yusuf Sami Kamadan