Mustafa Özel, seminere başlamadan önce kademe öğrencilerden birine yeryüzünde hangi şehirleri gördüğünü sordu. Hanım öğrencilerden biri Diyarbakır da dâhil olmak üzere pek çok şehri gördüğünü söyledi. Özel, soruyu yurt dışında bir yerler görüp görmediğini sorarak sürdürdü. Öğrenciden Avrupa şehri ile Diyarbakır şehrini kıyaslamasını istedi.

(+)

Öğrenci sessizliği tercih edince Mustafa Özel sorunun devamında, klasik Yunan şehirlerinin tiyatro, çarşı-pazar, hükümet konağı düzleminde kurulduğunu söyledi. İslam şehirlerinde ise, tiyatronun karşılığı olarak cami, çarşı-pazar ve hamam olduğunu sözlerine ekledi. Özel'e göre, Almanya'yı tiyatro ortaya çıkarmıştır. Önemli Alman düşünürler tiyatro yazmıştır. Kumpanyalar düzenleyerek Alman düşüncesinin yayılmasını sağlamışlardır. O dönemde Almanlar için tiyatro dinî ve milli bir görev üstlenmiştir.

Bir şehir neden ortaya çıkar?

Din şehrin ihtiyacıdır. Urfa civarında antik bir şehir bulunmuş ama tapıınağı yok. Bu durum, şehirlerin dinî merkez olmadığını ileri sürenler için örnek olmuştur. Haklı olmak insana olumsuz ifadede bulunma hakkı vermez. Hz. Süleyman ile Hz. Davud arasında geçen kıssa bu anlayışın ifadesidir. Peygamberler olmasaydı dikiş bile dikmezdik. Peygamber olmasaydı şehirler olmazdı.

(+)

Cennet hem güvenli hem de bol bir otamdır. Dünya ise güvensiz bir ortamdır ve dünyada bolluğu ortaya çıkarmak gerekir. Nimete katkı lazımdır. İnsanoğlu, “varlığımı nasıl südüreceğim?” sorusuna cevap arar. Doğal tehlikeler (afetler) kadar düşman kuvvetlerle de mücadele etmek gerekir. İslam kaynaklarında geçen, "İnsan tabiatı gereği medenidir" ifadesi cennet yaşamının izdüşümüdür. Klasik yaşam, Anadolu için 1950 öncesi içindir, dünya için 1900'ler öncesidir. Yaşam küçük ve kendi halindedir. Bugünkü şehirleşme demiryolları ile alakalıdır. Bir ülkede demokrasinin varlığı demiryollarına bağlıdır. İnsanlar tabiata ve tabiatın içindekilere karşı örgütlenmişlerdir. Şehir bir organizasyondur.

Şehir organizasyonunun ilkeleri nelerdir?

(+)

Mustafa Özel bu soruya cevap ararken ara bir soru daha sordu. Sorusu şu idi: 200 yıl yaşayan organizasyon sayısı kaçtır? Grubun içinden pek çok cevap verilmekle beraber Özel bu sayının 40 olduğunu söyledi. Bugün yaşayan en yaşlı şirket organizasyonu Kongo adlı bir Japon şirketiymiş. Bu şirket şu anda 578 yaşındaymış. Budist tapınakları yapan bir organizyon Kongo şirketi.

Bütün dinlerin yayılmasını sağlayanlar, tüccarlar ve yapı ustalarıdır. Muhacirler kurucu bir güçtür. Her büyük medeniyet hicretten sonradır. Hz. Peygamber Medine etrafında bütün müslümanları toplamak istemiştir. Devşirmeler, bir organizasyonu sürdüren güçtür.

Her şirket bir şehirdir. Öncesinde organizasyonu yapan insandır, sonrasında organizasyon insanı etkiler. Sosyal düzen ile kozmik düzen arasında bir geçiş vardır. Öncesinde her kral, tanrı-kral; sonrasında Peygamber-kral olmuştur. Mezopotamya medeniyetinde her tanrının bir mesleği vardır.

Sosyal düzen kozmik düzenin izdüşümdür

Çin'de her kral maiyetiyle beraber gömülürdü. Medine Pazarı projesi iktisadî paylaşımın hakça olduğu bir projedir. Herkes eşit iletişim imkânına sahiptir. Pazarda bir pazar fiyatı vardır. Bu özellik Anadolu’da devam ettirilir. Bir mal pazar dışında satılmaz ve o mal asla satın alınmazdı. Bir şehrin organizasyon olarak varlığını sürdürebilmesi için bir ruha ve o ruhun belirlediği ilkelere ihtiyaç vardır.

20. yy’da iktisat meselemizi en iyi yansıtan Tanpınar'ın kendisidir. Saatleri Ayarlama Enstitüsü kadar 20. yy Türkiye iktisadını anlayan ve aktaran bir kitap yoktur. Ahmet Mithat Efendi ikinci önemli iktisatçımızdır. Her ikisiyle hesaplaşma sürecine girmek gerekir.

Mustafa Özel anlattı, Zeki Dursun not tuttu