Başka bir dünyadan gelmiş gibi yabancı ve tedirgin, yavaşça atıyordum adımlarımı yine. Bütün kendimi güçlendirme çabalarıma rağmen o derin sıkıntı izledi durdu beni. Başkalarının yargıları ve sonu gelmeyen iç hesaplaşmaları... Utandım: çünkü kadının cinsel bir nesne yerine konmuşluğu tedirgin ediyordu düşüncelerimi hala. İnsanın insanı sömürüsü bitmeli diye konuşup durmak bir işe yaramıyor mu? Sıkıntılı bir duygu, evet. İnsanın elinden hiçbir şey gelemeyeceğini sanması getiriyor bunu. Sözcükler konuşulsa da yazılsa da ne zamandan beridir boşlukta dağılıp gidiyorlar, eriyip gidiyorlar.

Oysa kolaydı teselli bulmak ve ikna edilmek. Biçimsel değişmelere rağmen cahili ahlâkın hükmünü sürdürmesi gerçeği, kişiyi rahatlatabilir de... Ama rahatlamak mı gerekir? Hiçbir zaman izin verilmeyecek buna. Kadınların pazarlarda köle gibi satıldığı o devirlerde de insanlar çeşitli mantık oyunları oynayarak haklı çıkarıyor olmalıydılar eylemlerini. Tarih toprağa gömülü bir ölü değil. Artık, göz boyamacılık ve insan tüccarlığı daha gelişik tekniklerin ve yöntemlerin ürünü. Sözcükler ve sloganlar, insanlardan daha önde ilerliyorlar. Kurumlar ve kurallar, insan unsurunun hesaba katılmadığı bir işleyişin değişmez ögeleri olmayı sürdürüyorlar. İnsanın köleleştirilmesi, bu değişmez yapılan yasanın ötesinde kayda değer gösterilmesin isteniyor. İnsanlar, köleleştiklerini bilmeden teslim oluyorlar yaşantılarının alışkanlıklarına. Ve hayatı öylesine pürüzsüz gibi yaşayabilmek için, düşünmemeye çalışarak sadece tüketiyorlar ve sadece tüketiliyorlar. Kadının bu işleyiş içinde edindiği yer, bir tüketim nesnesi ve aracı olabilme düzeyiyle önem kazanıyor. Bu tür bir kölelik, yanıltmacalarla dolu olarak kitleleri aldatıyor işte, alıp başını giderken.

Öncü örnekler

İslam ise en başlangıcından beri insanların köleleştirilme durumlarına karşı çıkmıştır. Bu din, kadının tarih içindeki edilgenleştirilmesinden kaynaklanan tutsak edilmişliği karşısında kesin bir tavır olarak, cahili geleneksel yargıları değiştirmek istemiştir. Öncü bir örnek olarak Hz. Hacer’i alalım. Evet, bu yazıyı Hz. Fatıma için kaleme almayı düşünmüştüm en başından. Ama Hz. Fatıma’yı gereğince anlatabilmek için Hz. Hacer’den söz etmeyince olmazmış gibi geldi bana. Cahiliyenin zincir vurduğu kadınlar içerisinde onur kazandırılmış kadınlar içerisinde bir zirvedir, Hz. Fatıma. Hacer ise döneminde, kendi iradesi dışında köleleştirilmiş kadınlardan biri. Daha hiç kimse bir mescide gömülme hakkını kazanamamışken bu kadın, Hz. İbrahim’in ikinci hanımı ve Hz. İsmail’in annesi olan Hz. Hacer: Dünya’daki en büyük mescide, Mescid-ül Haram’a gömülme hakkını kazandı, Müslümanların beş vakit namazlarında yöneldikleri Allah’ın evi Hz. İsmail’in yardımıyla Hz. İbrahim tarafından kuruldu ve cahiliye Arapları tarafından putlarına barınak yapılarak esir edildi. Sonra atası İbrahim’in izini süren Hz. Muhammed bu tutsak evi özgürlüğüne kavuşturarak içindeki putları bir bir kırdı. Hz. İbrahim ile Hz. Peygamber arasında gelip geçen bütün peygamberler bu evin hizmetine koştular. Ama hiç birisi buraya gömülme hakkına sahip olamadı. Bu eve, tarih boyunca gelip geçmiş onca insan içerisinde yalnızca bir kadın, hem de köle asıllı bir kadın gömüldü, Hz. Hacer’di bu kadın işte. Bütün insan toplulukları içerisinde sadece bu kadın, bir köle ve fedakâr bir anne olan Hz. Hacer Allah tarafından seçilerek Kâbe’ye gömülme onurunu elde etti. İslam’ın kölecilik kurumlarını karşısına alarak yaptığı mücadele içinden seçilmiş ilginç bir örnektir bu. Fatıma ise cahiliye toplumlarının kadınları içerisinde Peygamber okulunun terbiyesi ile yetişmiş gerçek bir zirve olarak anlaşılmalı...

Batılılar, ataerkil diye nitelendirdikleri Müslüman toplumları küçük düşürmek için sürdürdükleri çalışmalarda, İslam’ın kadınların kişiliğini önemsemeyen bir din olduğunu tekrarlar. Bu, Hristiyan Doğmasının kendi yapısından kaynaklanan yanlış anlamalar dizisinin kaçınılmaz sonuçlarından sadece birisi. İslâm, Hristiyan doğmasının mahkûm ettiği kadını ikincil bir varlık gibi görülmekten kurtardığı halde suçlamalara uğramaktan kurtulamadı ve kurtulamamaktadır da. Fakat Hz. Hacer’den sonra uzayan çizgi Hz. Fatıma’ya vardığı zaman, insanlık tarihi benzersiz bir devrimi yazdı ak sayfalarına. Kadını bir kir, bir günah olarak gören Hristiyan doğması da kız çocuğundan utanç duyarak diri diri toprağa gömmekten vazgeçmeyen Arap kavimleri de bu görkemli devrimle birlikte sarsıntı geçirdi.

Benzersiz bir devrim

Hz. Peygamber biliyordu kim olduğunu ve ne yapması gerektiğini! Kadınlar, bütün bir toplumun değişme aşamasında göz önünde tutulması gereken önemli bir bütünüydü insanlığın. Fatıma, en başından beri bir zirve, kusursuza doğru giden bir örnek olmaya hazırladı kendisini. Hz. Hacer’den uzanan çizgi Fatıma’ya gelip ulaştı. Kadınlar köle değildiler, ebedi günahın sahibi hiç değildiler, İslam böyle söylüyordu. Fatıma da iyi biliyordu ne yapması gerektiğini. Annesini yitirdiği andan sonra, Fatıma birdenbire büyümek zorunda kaldığını gördü. Küçük omuzları, katlanılamaz sanılacak -bizi kolayca yılgınlığa düşüren o- sorumluluklar yüklendi. Gerçekte, sürüp giden rahatının -rahat etmek nasıl oluyorsa, bozulmaması için onurunun çiğnenmesine katlanan insanlar kolayca savunabilirler kendilerini. Ama, o dönemde de muvahhidler için hiç bir şey öyle basit, kolay ve ansızın olmadı. Sadece laf üretip durmuyorlardı, kitap yazıp basmakla, konuşup tartışmakla kalmıyorlardı Müslümanlar, doğrulukları meçhul kitaplarla ve tartışmalarla vakit öldürmeksizin Allah’ın buyruklarıyla ve Peygamber’in doğrulamalarıyla düzeltiyorlardı eylemlerini.

Hz. Fatıma’nın yaşamı, evlendiği zaman da fazla değişmedi. Aynı zamanda amcasının oğlu olan Hz. Ali, Peygamberin (s.a.) katipliğini yapmaktaydı. Evleri, Peygamberin evinin bitişiğindeydi. Aynı ev halkındanmış gibi sürekli iç içe yaşamaktaydılar. Peygamber her sefere çıktığında önce kızının halini hatırını soruyor, seferden döndüğü zamanlarda da ilk arayıp sorduğu Fatıma (a.s.) oluyordu. Gerçekte, Peygamberin davranışları şaşırtıcıydı dönemin insanları için… Babası, kızı bir topluluğa geldiği zaman ayağa kalkıyor, O’nu karşılayarak yer gösteriyordu. Bütün bunlar anlamsız olamazdı; değildi de nitekim, Fatıma, İslâm’ın cahiliye toplumlarındaki kadınların durumu üzerine yaptığı devrimde bir model, bir zirve olacaktı. İnsanlar, tarihin ağır yükünden, geleneklerin zorlayıcılığından ve kesinliği yargısından, fantezilerin cazibesinden kendilerini kurtarmalıydılar önce. İslam, öncelikle içsel bir devrim öngörmekteydi. İnsanlar, Allah ve Peygamberinin gösterdiği çizgide, önce kendileri düzelteceklerdi durumlarını.

Ve kadın alınıp satılan bir nesne değil, kendisi üzerinde söz sahibi olmaya hak kazandırılmış toplumsal bir birey oldu. Gerçekte İslam Peygamberi kızına gösterdiği saygıyla, toplumun bütün kesimlerindeki insanlara bir mesaj vermekteydi. Tüm bu ligi, davranışlarıyla bütünlük kazandırılmış sözler... “Kızım Fatıma’yı seven beni sevmiş olur. Fatıma’yı memnun eden ise beni memnun etmiştir.” Fatıma’yı üzen beni üzmüş olur. Resulullah’ın (s.a.) buna benzeyen sözleri, kızına olan bağlılığını göstermektedir. Fatıma ile ilgili uyarıcı sözler ve hatırlatmalar. Hz. Resul’ün gelecekle ilgili birtakım endişeler taşıdığını mı anlatmalı bize? Gerçekte, Hz. Resul’ün irtihalinin hemen ardından başlayan olaylar dizisi, Fatıma’nın kalan kısa ömrünün üzücü bir manzumesi oldu denilebilir. Uzak bir perspektifte daha da berraklaşan görüntüye tarihin verdiği cevap, Peygamberin ne kadar haklı olduğunu ortaya çıkardı.

Müslüman kadınların kimliği üzerine yapılagelmiş tartışmalarla birlikte Fatıma’nın kişiliğinin yeniden yorumlanması daha da büyük bir önem kazanıyor. Bu tartışmalar hâlâ sürmektedir ve Müslüman kadınlar, büyük ölçüde gerçek kimlikleriyle ilgili olarak sağlam fikirlere sahip olmuş/oldurulmuş değildirler. Bu kimlik arayışı içerisinde Hz. Fatıma’nın bir Müslüman kadın modeli olarak Hz. Peygamber tarafından özenilerek hazırlanmış bir işaret olduğunu düşünmekteyim. Sayılı yıllara sığdırdığı dolu ve onurlu ömrünü anlamak için yine tarihin tanıklığına ihtiyacımız var:

Taberi, İbni İshak ve İbni Hişam, Hz. Fatıma’nın doğumunun babasının Peygamber oluşundan beş yıl önceye uzandığını söylemekteler. Mesudî ve Morravej al-Zahib ise bunun tam aksini iddia ederek, beş sene ileriye atarlar bu tarihi. Yakubî, Fatıma’nın doğumunun vahiyden sonra olduğunu söylemekte. Fakat bir önemi yok bunun. Fatıma’nın sadece kişiliği ve misyonuyla ilgileniyoruz. Beş yıl önce ya da sonra doğmuş olmuşluğu şimdi hiçbir şeyi değiştirmeyecek: Onunla ilgili bildiğimiz ne varsa.

Fakat daha küçük bir çocukken annesini yitirerek acı çekmeye tahammül etmeyi öğrenecektir. Ablası Zeyneb, evlenerek Ebu-l As’ın evine gidinceye kadar kız kardeşiyle ilgilenir. Diğer ablaları da çok geçmeden Ebu Leheb’in oğullarıyla evlenerek terk ederler baba evini. (Rukiyye ve Ümmü Gülsüm) iki erkek kardeşi zaten daha küçükken ölmüşlerdir. Fatıma böylece babasıyla yalnız kalır. Ve bütün bu olup bitenler, Fatıma’nın sorumlu kişiliğinin gelişmesinde birer olumlu etken olarak rol oynarlar hayatında. En başından beri babasının mücadelesini, çektiği eziyetleri ve yalnız bırakılmışlığını paylaşır. Ama, Hz. Peygamber hiçbir güçlüğe boyun eğmeksizin sürdürmektedir görevini. Kavmî taassubun, akrabalık içi bağlılıkların ve cahili/boş göreneklerin diğer bütün değerlerin üstünde tutulduğu bir ortamda O: insanın asli sorumluluklarının yeniden gündeme gelmesi için uğraşmaktadır. Oysa durduğumuz yerde suni mücadele edebiyatı üretiyoruz yalnızca Cahiliyenin aynılığı gerçeği bile yeterince avutucu değil. İslam düşmanları alaylarla ve kahkahalar atarak yolunu keserler Hz. Resul’ün. Kendi kurulu düzenlerini tehdit etmeye yeltenen ve taviz vermeye yanaşmadığı görülen bu kimse ürkütmektedir düşüncelerini bile. Bu yüzden, ellerinden geleni artlarına koymazlar. Çünkü iyi bilmektedirler kurulu düzenlerinin sarsıntıya uğrayacağını. Fatıma, sessiz sedasız takip eder babasını. Bu küçük kız, babasına yöneltilen bütün hakaretleri, bütün eziyetleri paylaşmak ve O’nun yükünü hafifletmek istemektedir. Babasının görevinin, yaptıklarını ve yapacaklarının öneminin farkındadır Fatıma. O’na destek olurken hiçbir zaman yılgınlığa ve umutsuzluğa kapılmaması gerektiğini de iyi bilmektedir. Bu yüzden babasıyla arasında kurulu bağ gittikçe güçlenerek çok yönlü bir biçim kazanır. Kimi tarih kitaplarında Hz. Fatıma için “babasının annesi: ümmü ebihi” denilmekte: kimi tarihçiler de “babasının kızı” diye adlandırmaktadır onu. Zehra, Tahire Azra, Beti isimleriyle de çağrılan Fatıma için o dönemlerine en yakışan isim, babasının arkadaşı diye adlandırılması olmalı.

Bugün…

Oysa bugün artık sadece cinsel nesne yerine konulmak istenmektedir kadın. Bunun doğruluğu üzerine tartışmalar yapılmakta artık. Müstehcenliğin boyutları ya da göreceliği üzerine, kadının cinsel nesne olmasının niçin gerektiği üzerine bilimsel içerikli oldukları söylenen yazılar okumaktayız. Cinsel eğitimi, cinsel özgürlük gibi basma kalıp sloganlarla, mesele bambaşka alanlara kaydırılmak isteniyor. Artık istesek de dışında yaşayamayız bu meselelerin: kendimize bir uzay kuramayız yeni baştan. Evlerin en ücra köşeleri bile! Evet: en içerileri bile evlerin, yeterince aklayamaz eylemlerimizi. İnsani ve İslami olmayan bir şeyler var kaçışlarda işte, adımımı attığım sokaklar boyunca beni izledi durdu utancım.

Ne yani, hiç sokağa adım atmayacak da olsam, bu gerçek değişecek mi?

Kelimeler birbirine uysun diye, laf olsun diye söylemiyorum bütün bunları. Zaman ve mekân boyutlarının yitirildiği derinliksiz hava hep o aynı bilmezlik/unutkanlık havası… Sanki aradan asırlar geçmemiş, sanki kadınların bileklerine bağlanan o kölelik zincirleri param parça edilerek sökülüp atılmamış... İnsanlar yine unutkan ve hatırlatılmaya muhtaç, bilginin özünden mahrum sürdürüyorlar yaşamlarını. Kukla olmak, köle ticareti yapmak ve tanıklık etmek buna: olağan karşılanıyor. Ne tuhaf, meta düzlemine indirgeniş rahatsız etmiyor benlikleri.

Yine de… Hz. Hacer’den Hz. Fatıma’ya uzanan çizgi hiç kopmadı, hiç kesintiye uğramadı, inanıyorum buna. Tedirginliğime rağmen yabancısı değilim bu dünyanın. İçine düştüğüm derin sıkıntı bile gerekli, huzursuzluğum da... Hiçbir şeyi olağan karşılamadan ve sorgulayarak kapıp koyvermeyeceğim kendimi: kapıp koyvermeyeceğiz. Sözcükler boşlukta dağılıp kaybolmasınlar diye, laf olsun diye konuşmaktan kaçınarak yürürken yolumuzda, gelip bizi bulacak belki o kesintisiz çizgi, kim bilir?

Cihan Aktaş,

İnsan dergisi, 6-7. Sayı