Tasavvuf dergisinin 2011 tarihli 28. sayısında Salih Çift’in bir makalesini okudum. Açıkçası bir dergâhta ne kadar ve ne gibi kitaplar olabileceği konusunda fazla bilgiye sahip değildim, değilmişim. Bunu da ancak makaleyi okuyunca fark ettim.
Bir tekkede bu kadar kitabın olmasına hayret etmemin birinci nedeni, yüz yıldır tekkesiz bir ülkede yaşıyor oluşumuzdan dolayı bir tekkede neler olabileceğine dair bir sorunun gündemimde pek de yer etmemiş olması, ikincisi ise okullarda tekke ve zaviyelerin bize cahil insanların olduğu itici bir yer olarak gösterilmesi… Faşist devletin bu yaklaşımını her ne kadar benimsemesem de üzerimde (üzerimizde) oluşturulan baskıdan bilinçaltımın etkilenmiş olma ihtimali var. Burda bu haberimin açıkçası o baskıya karşı bir bayrak kaldırma olmasını diliyorum.
Bektaşi şeyhlerinin ilmî, fikrî seviyelerinin ne kadar yüksek olduğunu görmek mümkün
Mısır'da Kahire'de faaliyet gösteren Aynül Kasr isimli Bektaşi tekkesinde mürşidler, müridân ve muhibbân farklı zamanlarda kaleme aldıkları eserlerden, okudukları eserlerden bir kütüphane oluşturmuşlar. Kahire, Bektaşiliğin dört merkezinden biriymiş. Bu kütüphanedeki kitaplar 14.-15.yy’da dergahın kurucusu ve Bektaşiliğin fikrî temellerinin oluşmasına eserleriyle ciddi katkılar sağlayan Kaygusuz Abdal ile son Bektaşi şeyhi Ahmet Sırrı Baba [ö.1963] arasındaki zamanda oluşturulmuş. Bu arada Kaygusuz Abdal'a Mısır'da “Abdullah el Meğavirî” deniliyormuş.
Tekke birçok yer değiştirmiş. Kitaplar tekkeden tekkeye taşınmış. Dergâhın son şeyhi Ahmed Sırrı Baba, tekkeyi yaşayan bir müze haline getirmiş ve buradaki değerli eşyalar hakkında hem eserlerinde bilgi vermiş hem de tekke kütüphanesinde bulunan kitapların alfabetik listesini hazırlamış. Tekkedeki kitapların listesine buradan ulaşabiliyoruz. Liste incelendiğinde Bektaşi şeyhlerinin ilmî, fikrî seviyelerinin ne kadar yüksek olduğunu hem kütüphanede bulunan kitaplardan, hem de şeyhlerin manzum ve mensur olarak ele aldıkları eserlerden çıkarmak mümkün.
Kitaplar sırlandı ama kitapların listesi tesadüfen bulundu
Hidiv İsmail tarafından inşa edilen tekke özellikle son ik işeyh Mehmet Lütfü Baba ve Ahmed Sırrı Baba zamanında Kahire’nin popüler merkezlerinden biri haline gelip saray mensupları ve edebiyat ve sanat camiasının uğrak yeri olmuş.
1952'de Mısır’daki Cemal Abdünnasır'ın devrimi Bektaşiler için sıkıntı oluşturmuş. Tekkeleri ellerinden alınmış, dervişleri de dağılmış. Şeyhin ölümüyle birlikte tekkeye ait ne varsa onunla birlikte sırlanmış. Bir müddet sonra kütüphaneye ait kitapların olduğu listenin yer aldığı defterler ve bazı dökümanlar Frederick de Jong tarafından tesadüfen eski kitapların satıldığı bir dükkânda bulunmuş.
İşte o Bektaşi tekkesindeki kitaplardan bir kısmı
Bu listede dil ve edebiyattan dinî eserlere, tasavvufî eserlerden tarih kitaplarına, seyahat-coğrafya kitaplarından popüler Batılı eserlere, tıp kitaplarından periyodik dergilere kadar çok çeşitli eser mevcut. 507 eserin kayıtlı olduğu listeden gözüme takılanları zikretmek istiyorum:
Karahisari'nin Ahter-i Kebir'i, İbn-i Haldun'un Mukaddime'si, Kınalızade'nin Ahlak- Alai’si, Ahmed Bican’ın Envaru’l-Âşikîn'i, Evliya Çelebi'nin Seyahatname’si, Muallim Naci'nin Islahatı Edebiyye'si, Filibeli Şehbenderzade Ahmed Hilmi'nin Amak-ı Hayal’i, İmam Nevevi’nin Erbain (40) Hadis'i, Şarani'nin Envarul Kudsiyye'si, tekkenin son şeyhi Ahmed Sırrı Dedebaba’nın Nefesleri, Sadettin Nüzhet’in Bektaşi Şairler’i, Burhan-ı Katı tercümesi, Konevi'nin Birgivi şerhi, Sa’di’nin Bostan’ı ve külliyatı, Attar’ın Pendname'si, Necip Asım’ın Bektaşi İlmihali, Tarih-i Taberi Tercümesi, Tarih-i Türkî, Tarih-i Cevdet Paşa, Ziya Paşa'nın Endülüs Tarihi, Ahmed Asım'ın Tarih-i Asım'ı, Tefsiru Beyzavi, Tarih-u Naima, Tuhfe-i Vehbi, Hasan Paşa'nın Cinlerle Muharebesi, Hikaye-i İbn Sina ve Hatemi Tai ve Bülbülname, Şah İsmail'in Hatayi Divanı, Divan-ı Kuddusi, Divan-ı Molla Cami, Rihletü İbn-i Batuta, Mehmed Akif'in Safahat’ı, Feriştezadenin Aşknamesi, Füsus Tercümesi, Falname-i Hazreti Caferi Sadık, Şerüfiddin'in Kamus-i Tıbbı'si, Kıyafetname, Ahmet Cevdet Paşa'nın Kısas-ı Enbiya'sı, İtalyanca meali ile Kuran-ı Kerim, Ali Ferruh’un Kerbela'sı, Fazlullah Rahimi'nin Gülzar-ı Haseneyn'i, İsmail Hakkı Bursevi'nin Kenz-i Mahfi'si, İsmail Ankaravi'nin Mesnevi-i Şerif şerhi, Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın Marifetname'si, Tahirü’l Mevlevi'nin Nazm ve Eşkal-i Nazm'ı, Yahya Efendi'nin Yusuf u Züleyha'sı...
Daha birçok eser varmış. Bu eserler şimdi nerededir, bilemiyoruz. Ama bu eserlerin çoğunu bugün de arzu eden, kafasına koyan bulur ve okuyabilir. Biz tabii Mısır'da bir tekkedeki eserlerin bir kısmını zikrettik. Türkiye'de kim bilir tekkelerde ne eserler vardı...
Nurdan Gültekin bir ayrıntıyı haber verdi
