Yaratıcı kurgu dışı yazı (kurgusal olmayan edebiyat veya kurgusal olmayan anlatı veya edebi gazetecilik veya sözdizimi olarak da bilinir), gerçeklere dayalı olarak doğru anlatılar oluşturmak için edebi stilleri ve teknikleri kullanan bir yazı türüdür. Yaratıcı kurgu dışılık, nesir tarzında eğlendirmek için yazılmamış olsa da kökleri doğru gerçeklere dayanan akademik veya teknik yazı veya gazetecilik gibi diğer kurgusal olmayanla çelişir. Birçok yazar, yaratıcı kurgu dışılığı denemeyle örtüştürüyor.

Bir metnin yaratıcı kurgu dışı olarak kabul edilmesi için, gerçeklere dayalı olarak doğru olması ve edebi üslup ve tekniğe dikkat edilerek yazılması gerekir. Creative Nonfiction dergisinin kurucusu Lee Gutkind şöyle yazıyor: “Sonuçta, yaratıcı kurgusal dışı yazarların birincil amacı bilgiyi tıpkı bir muhabir gibi iletmek, ancak onu kurgu gibi okuyacak şekilde şekillendirmektir.” Formlar bu tür içinde anı, günlük, seyahat yazısı, yemek yazısı, edebi gazetecilik, kronik, kişisel denemeler ve diğer melez denemelerin yanı sıra biyografi ve otobiyografi de yer alır. Eleştirmen Chris Anderson, türün kişisel deneme ve gazetecilik denemesi olmak üzere iki alt kategoriye ayrılarak en iyi şekilde anlaşılabileceğini iddia ediyor, ancak tür şu anda yerleşik geleneklerin olmamasıyla tanımlanıyor.

Edebiyat eleştirmeni Barbara Lounsberry, The Art of Fact adlı kitabında türün dört kurucu özelliğini öne sürüyor: Birincisi “Yazarın zihninden ‘icat edilmiş’ değil, gerçek dünyadan seçilmiş belgelenebilir konu”. Bununla metinde tartışılan konu ve olayların doğal dünyada doğrulanabilir bir şekilde var olduğunu kastediyor. İkinci özellik, yazarlara “konuları hakkında yeni bakış açıları” sağladığını ve “metinlerinde doğrulanabilir referanslar yoluyla anlatılarının güvenilirliğini oluşturmalarına izin verdiğini” iddia ettiği “kapsamlı araştırma”dır. Lounsberry’nin türü tanımlamada çok önemli olduğunu iddia ettiği üçüncü özellik “sahne”dir. Tipik gazetecilik tarzı nesnel haberciliğin aksine, olayların bağlamını tanımlamanın ve canlandırmanın önemini vurguluyor. Önerdiği dördüncü ve son özellik, “güzel yazı: edebi bir nesir tarzı”dır. Doğrulanabilir konu ve kapsamlı araştırma, edebi olmayanın kurgusal olmayan tarafını garanti ediyor; anlatı biçimi ve yapısı, yazarın sanatçılığını ortaya koyuyor ve son olarak, gösterişli dili, amacın başından beri edebiyat olduğunu ortaya koyuyor. Deneme yazarı ve eleştirmen Phillip Lopate “yansımayı” türün gerekli bir unsuru olarak tanımlar ve en iyi edebi kurgu dışının “zihni çalışırken yakaladığı” tavsiyesini sunar.

Yaratıcı kurgu dışı, Fenton Johnson’ın aşk ve kayıp hikâyesi, Geography of the Heart ve Virginia Holman’ın Rescuing Patty Hearst hikâyesinde olduğu gibi, geleneksel kurgu anlatıları gibi yapılandırılabilir. Kitap uzunluğundaki yaratıcı kurgu dışı eserler, hikâye benzeri bir eğri izlediğinde, bunlar bazen kurgusal olmayan anlatı olarak adlandırılır. Daniel Levitin’in This Is Your Brain on Music ve The World in Six Songs gibi diğer kitapları, edebi bir kaliteyi iletmek için anlatı ivmesi, ritim ve şiir unsurlarını kullanır. Natalia Ginzburg’un “He and I” adlı denemesinin acı-tatlı şakalaşmasında, John McPhee’nin Atlantic City’deki hipnotik turunda, In Search of Marvin Gardens’ta ve Ander Monson’ın eğlenceli, deneysel denemelerinde olduğu gibi yaratıcı kurgu dışı, genellikle anlatının geleneksel sınırlarının tamamen dışına çıkar.

Kurgusal olmayan yaratıcı yazarlar, metinlerini oluşturmanın yeni yollarını (çevrimiçi teknolojiler dahil) benimsedi çünkü bu tür kendisini büyük deneylere götürüyor. Hem basılı hem de çevrimiçi olarak, tekliflerinde belirgin bir şekilde yaratıcı kurgusal olmayanı öne çıkaran düzinelerce yeni dergi ortaya çıktı.

Yaratıcı ya da anlatısal olmayan kurgu yazarları, gerçek olayları ilişkilendirmek için uyguladıkları yaklaşımları haklı çıkarmak için eserlerinde yaratıcı buluşun düzeyini ve sınırlarını ve hafızanın sınırlamalarını sık sık tartışırlar. Büyükannesinin hayatını anlatan Silvertown adlı kitabı “bir romancı üslubuyla yazılmış.” Melanie McGrath, devamında yazdığı Hopping adlı kitabında, öykülerinin bilinen gerçeklerinin “üzerine oturduğum tuval” olduğunu yazıyor. “Bazı gerçekler gözden kaçtı -artık onları bilmiyoruz ya da doğrulamak için herhangi bir aracımız yok- ve bu durumlarda sahneleri yeniden hayal ettim ya da olayları, sahnenin ya da olayın özünü yansıttığına inandığım bir şekilde yeniden kurdum. Olayı yaşayan insanların zihinlerinde ve kalplerinde ... Bana göre bu edebi kurcalama, hikâyenin daha derin gerçeğini değiştirmiyor.”

Eski şeker fabrikası işçileri ile yapılan röportajlara dayanan romansı bir hikâye olan Şeker Kızlar’ın yazarı Nuala Calvi de benzer bir noktaya değiniyor: “Yüzyılda birçok hatıra anlaşılır bir şekilde eksiktir ve gerekli yerlerde boşlukları doldurmak için kendi araştırmalarımızı ve hayal gücümüzü kullandık ... Ancak burada anlatılan hikâyelerin özü, bize o kişiler tarafından anlatıldığı şekliyle doğrudur.”

20. yüzyılın sonlarında ve 21. yüzyılın başlarında, çalışmalarında bazı gerçekleri abartan veya uyduran anı yazarlarının iyi duyurulan birkaç olayı oldu. Örneğin: 1998’de İsviçreli yazar ve gazeteci Daniel Ganzfried, Binjamin Wilkomirski’nin Holokost’tan kurtulan bir çocuk olarak deneyimlerini ayrıntılarıyla anlatan Fragments: Memories of a Wartime Childhood adlı anı kitabının olgusal yanlışlıklar içerdiğini ortaya çıkardı.

James Frey tartışması 2006’da The Smoking Gun web sitesinde Frey’in anı kitabı A Million Little Pieces’ın uydurma olduğu ortaya çıkan deneyimler içerdiği ortaya çıktığında patlak verdi.

2008’de The New York Times, takma adı Margaret B. Jones olan anı yazarı Margaret Seltzer hakkında bir makale yayınladı. Yayıncısı Riverhead Books, Seltzer’in Güney Merkez Los Angeles’ta yarı beyaz, yarı Kızılderili bir evlatlık çocuk ve Bloods çetesi üyesi olarak büyüdüğü iddia edilen deneyimlerine dair hikâyesinin ortaya çıkması üzerine Seltzer’in Love and Consequences adlı kitabının yayınını iptal etti. Hayaliydi.

Bu türün The New Yorker, Vanity Fair, Harper’s ve Esquire gibi saygın yayınlarda sıklıkla yayınlanmasına rağmen, yaratıcı kurgu dışı eserlerin yayınlanmış edebiyat eleştirisi çok az. Robert Caro, Gay Talese, Joseph Mitchell, Tom Wolfe, John McPhee, Joan Didion, John Perkins, Ryszard Kapuściński, Helen Garner ve Norman Mailer gibi türde en çok tanınan yazarlardan bir avuç, daha öne çıkan yazarları hakkında bazı eleştiriler gördü.  “Bununla birlikte bugüne kadarki eleştirmenler, belirli bir kritik noktayı göstermek için her yazarın eserlerinden yalnızca bir veya ikisine odaklanma eğilimindeydiler.” Türün popülaritesi artmaya devam ettikçe birçok kurgu dışı yazarı ve bir avuç edebiyat eleştirmeni, türün daha kapsamlı edebi analizini talep ediyor. Kişisel denemenin türü, periyodik olarak onun yok olacağına dair tahminlere tabidir.

Eğer bu dört özellik, zamanımızın önemli bir sanat biçimini, gerçeklere dayalı ancak kurmaca olmayan edebi olarak adlandırılabilecek uygulamada ustaca bir söylemi sınırlıyorsa, gerekli olan bu esere her türlü ciddi eleştirel ilgidir: biçimsel eleştiri (her ikisi de Rus biçimcilik ve Yeni Eleştiri), tarihsel, biyografik, kültürel, yapısalcı ve yapısökümcü, okuyucu-tepki eleştirisi ve feminist (eleştiri).

Kaynak: Vikipedia