Nizamü’l-Mülk’ün meşhur eseri Siyasetname, Farsça aslından Türkçe’ye Taha Ayar tarafından çevrilmiş ve Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından basılarak meraklısına sunulmuş.

Siyasetname ne için yazılmıştı

Selçuklu sultanları Alparslan ve Melikşah’ın veziri olarak otuz yıl boyunca devlet yönetiminde söz sahibi olan Nizamü’l-Mülk, görüşleriyle sultanların kararlarını etkilemiş kudretli bir vezir. Siyasî bir suikasta kurban gitmiş. Vefatından kısa bir süre önce hükümdarlık sanatı konusunda düşüncelerini kaleme almasıyla Siyasetname ortaya çıkmış.

Melikşah’ın devlet yönetimi hakkında kapsamlı bir rapor istemesi üzerine yazılan Siyasetname, Nizamü’l-Mülk’ün devlet adamı olarak deneyimlerini aktardığı bir el kitabı olmasının yanı sıra, edebî değeriyle de yüzyıllardır dikkati çeken bir eser. Ama ben önemi zaten iyi bilinmesi gereken bu eserden çok, kitabın son çevirisinden ve müterciminden bahsetmek istiyorum.

‘Anlamıyoruz, bunu tekrar yaz’ deseydik, ancak bu kadar güzel yazardı

Siyasetname’yi aldığımda ‘okurum’ diye hiç düşünmüyordum. Yalan değil, nostalji olsun diye aldım. ‘Kütüphanemde Siyasetname de olsun’ dedim. ‘Kütüphanenin en gözde yerine koyarım’ dedim. Misafirliğe gelen arkadaşlar ‘vay hacı, Siyasetname yapmışsın’ desinler diye. Tecrübeyle sabittir ki bu tarz kadim kitapların çevirileri eskiden beri çevrilmekten ziyade Latinize edilmiş olmaktan ileri geçemiyordu ve bunları okumak da, anlamak da çok zor oluyordu. Uzatmayalım, bu defa karşımızda farklı bir mütercim var. Öyle güzel ve usta işi bir çeviri olmuş ki, Nizamü’l-Mülk’ü mezarından kaldırıp, “vezir hazretleri, şu Siyasetname’yi anlayamıyoruz, bize bunu bir de Türkçe yaz” deseydik ancak bu kadar güzel yazardı. Şimdiye kadar okuduğunuz bu tarz klasik eserlerin çevirilerini unutun. Çünkü karşınızda Farsça’dan Türkçe’ye Latinize edilmiş bir metin değil, metnin maksadına sadık kalınarak neredeyse ‘yeniden yazılmış’ dedirtecek bir Siyasetname var. Mütercim Taha Ayar’ın, bu kadim metnin vermek istediği mesajı saptırmadan, bu günün Türkçe’sine çevirmesi takdire şayandır.

Nasıl bir yol izlemiş tercümede?

Farsça’dan Türkçe’ye yapılan tercümelerin en tehlikeli yanı, iki dilin farklı durumları tasvir ve tarif için benzer tabir ve tanımları kullanmalarıdır. Mesela “siyaset”, “tedbir” gibi kelimelerin zaman içinde kazandıkları ve kaybettikleri anlamı göz önüne alarak metin içinde tam olarak geldiği anlamı bulmak, bu sahada tercüme yapan araştırmacılar için dikkat edilmesi gereken hususlardandır. Mütercim eserin tercümesinde evvelkilerin elsine-i selase dediği, Osmanlıca olarak bilinen tabir ve ıstılahlardan faydalanmış. Eserin klasik bir eser olmasından ötürü tercüme dilinde bugün de kullanıldığı için çok da mehcur sayılmayan bir nesir üslubunu tercih etmiş. Farsça ve Türkçe arasındaki tarihsel akrabalıktan dolayı bazı deyim ve cümle yapılarını kelime kelime Türkçe’ye çevirmekten -metnin nakletmeyi amaçladığı maksada zarar vereceği endişesiyle- elden geldiğince sakınılmış. Kitabın muhtasar mukaddimesinde tercüme usulü ve felsefesi üzerine önemli hususları işaret etmiş Taha Ayar. Metnin yazıldığı dile kayıtsız şartsız sadık kalmak prensibiyle yapılan tercümeler, çeviriye konu olan metne tam da tercüman olamıyor. Taha Ayar da bunun farkında.

Fiyatı da uygun

Hatta öyle ki İtalyanların, “Traduttore, Traditore” (mütercim haindir) vecizesini Türkçeye “’mütercim, metne ancak ihanet ederek onun ruhuna sadık kalabilir’ şeklinde çevirebiliriz” diyecek bir yolu tutmuş.

Taha Ayar’ı bu çevirideki başarısından dolayı takdir, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’na da teşekkür etmek lazım gelir diye düşünüyorum. Kitabın fiyatı da gayet uygun…

İbrahim Yüksel “bu kitap her kütüphanede ‘okunmak’ için bulunmalı” dedi