Mütercim Asım, Osmanlı’nın son devrinde yaşamış meşhur mütercimimiz. Osmanlı’nın, mütercim lakabıyla meşhur birkaç isminden bir tanesi. Mütercim Asım’a bu lakabı kazandıran iki sözlük mevcut: Burhân-ı Kât’ı tercümesi ve Kamusu'l Muhit tercümesi. Bu iki sözlükten Burhan-ı Kat’ı Farsça’nın, Kamus-u Muhit ise Arapça’nın en meşhur sözlüklerinden. Mütercim Asım’ı Mütercim Asım yapan ise, bu iki dilin en önemli sözlüklerini, Türkçe’nin en önemli sözlükleri sınıfına büyük bir incelikle dâhil etmesi.

Sadece Burhan’ı Kat’ı tercümesi için 35 ayrı sözlükten istifade etmiş ve bu meşhur Farsça-Farsça sözlüğü, Farsça-Türkçe sözlük haline getirmiş. Kendisine padişah 3. Selim nezdinde mükafatlar kazandıran bu çalışmadan sonra ise, Kamusu'l Muhît’i aynı incelikle Arapça-Türkçe sözlük olarak yayınlamış.

Kamusu'l Muhit artık yeni Türkçe’de

Kültür Bakanlığı Yazma Eserler dairesi, son birkaç senede, kütüphanelerdeki nadide eserleri büyük bir titizlikle yayınlamaya başladı. Şerh’ül Mevâkıf’dan Şifa tercümesine kadar Osmanlı ilim, bilim ve edebiyat dünyasının büyük öneme sahip eserlerini modern Türkçe’ye kazandıran kurum, geçen sene de Mütercim Asım’ın meşhur Kamusu'l Muhît kitabının çeviriyazısını yayınladı.

Sözlük 6 cilt ve ismi gibi, bir okyanus, bir derya… Kelimelerin son harflerine dayanarak hazırlanan sözlük, kelimelerin çekimlerini ve farklı hallerini en ince detayına kadar izah ediyor, örneklerle güçlendiriyor.

Bu çok önemli ve zor çalışmanın altında ise, Mustafa Koç ve Eyüp Tanrıverdi imzaları bulunuyor. Mustafa Koç, bu alanın Türkiye’deki sayılı isimlerinden bir tanesi. Daha önce Baleybelen, Ahlâk-ı Alâ’î, Tuhfe-i Hattâtîn gibi mufassal eserleri modern Türkçe’ye kazandırmıştı. Bir süredir Yazma Eserler Kurumu için de çeviriyazı çalışmaları yapmakta.

Kelimelerin karşılıkları için yerel kullanımları da sözlüğe dahil etmiş

Kamus’ul Muhit’e dair biraz daha geniş bir bilgi vermemiz gerekirse, Firuzabâdî tarafından kaleme alınan sözlük, Arap dilinin en meşhur sözlüklerinden biri olarak meşhur olmuştur. Kelimelerin son harflerine göre dizilmesinin sebebi, şiir yazanların kafiyeye uygun kelime ararken rahatça bulmalarını sağlamaktır. Sözlük için yüzlerce şerh, haşiye yazılmıştır. Mütercim Asım’ın bu sözlüğü Türkçe’ye kazandırırken yaptığı eklemeler, hem sözlüğün kendisine hem de Türkçe karşılıklarının netliğine dairdir. Mütercim Asım, sözlükte geçen ayet ve hadislerin tespit ve kaynakları noktasında büyük bir özen gösterdiği gibi, kelimelerin karşılıkları için yerel kullanımları da sözlüğe dahil etmiştir. Hatta bu amaçla, Anadolu’ya ve Osmanlı coğrafyasının tamamına kısa-uzun seyahatlerde bulunduğu, farklı muhitlerden tanıdıkları ile mektuplaştığı rivayet edilmektedir.

Kamusu'l Muhît, Türkiye’de Arapça öğrenen ve öğreten veya ilgilenen herkes için, ulaşılması gereken bir çıtayı ifade ediyor bana göre. Ayrıca, dil zevkinin açılmasına kapı aralayacak bir anahtar…

Kitabı satın almaya gücü yetmeyenler yahut sadece merak edenler için, bu kitap ve kurumun yayımladığı diğer kitaplar internette de mevcut: //www.ekitap.yek.gov.tr

Mehmet Erken, Mütercim Asım’ı yâd etti