Balkanlarındaki birçok devlet 19. ve 20. yüzyılda Fransız İhtilali’nin rüzgârına kapılmış bağımsız olma yönünde çabalar göstermiştir. Avrupa’nın en küçük devletlerinden birisi olan Arnavutluk da bu devletlerden birisidir. Arnavutluk 1912 yılında, Balkan Savaşları devam ederken Osmanlı Devleti’nden ayrılarak bağımsızlığını ilan etti. Yalnız Arnavutluk’un 2000’lere kadar rahat bir nefes aldığını söylemek pek mümkün değil. Bağımsızlıklarının daha 5. yılında, Birinci Dünya Savaşı devam ederken İtalyanların işgaline uğramış, topraklarında 3 yıl İtalyan bayrağı dalgalanmış, özgürlüğün tadına varamamıştır.

İkinci Dünya Savaşı’nda ise durum çok farklı olmamış, önce Mussolini İtalya’sının ardından Nazi Almanya’sının himayesine girmiştir, Arnavutluk. 1944’te işgal sona erince Arnavutluk’ta Enver Hoca siyaset sahnesine çıktı. Onun önderliğinde kurulan Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti ile ülkede sosyalist rejim kendini gösterdi ve bu durum 1991’de çok partili rejim kuruluncaya kadar devam etti. Peki, bu süreç içinde ülke nasıl yönetilmiştir? Arnavutluk’un tarihine baktığımızda iki dünya savaşı arasında prenslik, cumhuriyet ve krallık gibi farklı yönetim biçimlerinin uygulandığını görüyoruz. Bu süreçte bürokratik işlerin ülke içinde yoğunlaştığını söylemek mümkündür.

Kısacası Arnavutluk küçük bir ülke. Dünya siyasetinde söz sahibi değil. Özellikle bağımsızlıklarını kazandıktan sonra rahat yüzü görmemiştir Arnavut halkı. Peki, bunun edebiyata yansıması nasıl olmuştur, sosyalizm döneminde yaşayan halk için bürokraside işler nasıl yürümüştür?

Arnavut edebiyatından iyi bir roman

Dünya edebiyatına İsmail Kadare’yi armağan etmiş Arnavut edebiyatı, uzun zaman birlikte yaşamamıza rağmen bize uzak kalmıştır. Bu mesafeyi aşmak isteyen Ketebe Yayınları bu konuda önemli bir adım attı. Arnavutluk’ta bilinen Dritérö Agolli’nin yazdığı Yoldaş Zylo’nun Yükselişi ve Düşüşü romanını okurla buluşturdu.

Roman 1972’de Arnavutluk’ta basılmış. Hikâyemiz, tarih tam olarak verilmemekle birlikte, Enver Hoca döneminde geçmekte. Yoldaş Zylo, kültürel sorunlar bölümünün müdürüdür. Biz romanı onun yanından hiç ayrılmayan, sağ kolu Demka’nın ağzından okuyoruz. Yoldaş Zylo, sosyalist bir bürokrasinin içinde kendine bir koltuk aramaya çalışan kurnaz bir bürokrat. Bu sistem içinde ayakta durmaya çalışıyor. Yazar, Agolli’nin başarısı Yoldaş Zylo’yu karikatürize etmeden, ironik bir dille anlatmasıdır. Zylo, bürokrasinin açmazlarında, ideolojinin dar sokaklarında ayakta durmaya çalışan bir kurban. Agolli, bu kurban üzerinden sosyalist Arnavutluk devlet yapısında yer almamıza olanak sunuyor.

Yoldaş Zylo’nun Yükselişi ve Düşüşü adlı romanda devlet bürokrasinin oluşturduğu enkazı göz önüne aldığımızda hiçbir karakterin bir kenara itilmediğini, suçlanmadığını görüyoruz. Romanın en önemli yanlarından birisi de bürokratik yapıların devletler değişse de işleyişlerinin hemen hemen aynı olduğunu bize hatırlatmasıdır.

Yoldaş Zylo’nun Yükselişi ve Düşüşü romanı bize çok uzak olmayan, işleyişine aşina olduğumuz bir ülkenin selamını içinde barındıran, ironik bir dille yazılmış başarılı bir roman. Hem farklı bir ses, hem de iyi bir roman okumak isteyenler için iyi bir adres…

Dritérö Agolli, Yoldaş Zylo’nun Yükselişi ve Düşüşü, Ketebe Yayınları.

Sedat Palut