Tarihin en büyük yıkımlarına imza atmış Moğollar, doğudan başlattıkları kanlı seferlerinden birinde Bağdat’a kadar gelerek burada bulunan Abbasi halifesini şehit etmiş, ayrıca o dönem için dünyanın en zengin kütüphanelerinden sayılan Bağdat Kütüphanesi’ndeki binlerce eseri harap etmişlerdi.
Dicle, mürekkep rengine bürünmüştü
Moğollar bu kadar çok kitabı yakmaktan usanmışlar ve bu kitapları toplu şekilde Dicle ırmağına atmışlardı. Ancak o kadar çok kitap bu sulara atılmıştı ki nehrin suyunun mürekkep renginde aktığı rivayet olunur.
Hülagu’nun gerçekleştirdiği bu vahşi eyleme bir son vermeyi amaçlayan dönemin önemli astronomlarından Nasireddin et-Tusi, astronomi bilgisini astroloji ile bağdaştırarak, Moğol hükümdarının ilgi duyduğu bu alan sayesinde, hükümdarın gözdelerinden olmayı başarmıştı.
Hükümdarın takdirini kazanan bu değerli astronom, Bağdat Kütüphanesi’nin yok edilmesi hareketi sırasında önemli ölçüde (100,000 nüshadan bahsedilir) eseri bu tahribattan kurtarabilmiştir.
Nasireddin et-Tusi Meraga Rasathanesi’ni kurdurmuştu
Hükümdarın astrolojiye olan tutkusundan kendi astronomik gözlemleri için de fayda sağlamayı amaçlayan Nasireddin et-Tusi, günümüzde İran sınırları içerisinde kalan Meraga kasabasında bir gözlemevi (rasathane) inşa ettirmiştir.
Medeniyetimizin en önemli üç rasathanesinden birisi olan Meraga Rasathanesi gerek kurulduğu alan bakımından gerekse de içerisinde kullanılan aletler bakımından çağının diğer rasathanelerinden büyük bir üstünlüğe sahipti.
İçerisinde Çinli ve Batılı astronomların da çalıştığı bu rasathane, ne yazık ki Moğol hükümdarı Hülagu’nun ölümünden sonra, her ne kadar masraflarını sağlayacak bir vakfı olsa da uzun ömürlü olamamıştır.
Meraga Rasathanesi’nden geriye kalanlar…
Günümüzde bu büyük gözlemevinin sadece çok küçük bir kısmı ayakta kalabilmiştir. Bu yapı, İran hükümetinin duyarlılığı sayesinde şu anda koruma altındadır.
Kopernik, Allah merkezli alem tasavvurumuzun zıddı olacak bir kayfıyla evren modelini şekillendirdiğinde, çizimlerinden yararlandığı astronom olan Nasireddin et-Tusi’nin, hassas gözlemlerine imkan sağlayan bu yapı, günümüz Müslümanlarına bilim adamlarımızın geçmişteki yaklaşım farklılıklarını hatırlatması ve medeniyetimizin hakikati arama çalışmalarına verdiği önem bakımından dikkatle o perspektif incelenmeli. Modern Sömürü Biliminden farklarımızı görebilmek için önemli bir kapı Müslümanın rasathanesi, Müslümanın kainatı algılama biçimleri...
İran’a yolu düşenler tarafından ziyaret edilmesinin -eğer göz, bakış sahibi isek- zenginleştirici olacağını söyleyebilirim..
Berkehan Kıran hatırlattı
