Antakya Ulu Camii, Hatay'ın Antakya ilçesinde yer alır. Selçuklu mimari özellikleri gösteren cami, Memlüklüler tarafından 1268-1271 yılları arasında inşa edilmiş; 18. yüzyılda (Hicri 1117) kapsamlı bir onarımdan geçmiştir. Minarede bulunan kitabede Hicri 1117 tarihi bulunmaktadır. Cami, Hatay'daki en eski ve en büyük cami olarak kabul edilmektedir. Gaziantep depreminde tamamen yıkılmıştır.

Hatay ili Antakya merkez ilçesinde yer alan külliye cami, medrese, yazlık cami, şadırvan, iki adet türbe, çeşme, imaret ve dükkânlar gibi farklı dönemlerde inşa edilmiş yapılardan meydana gelmiştir. Caminin inşa tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Bu konuda tesbit edilebilen en eski veri minarede bulunan satrançlı kûfî kitâbedeki 670 (1271) tarihi olup Memlük Sultanı I. Baybars’ın şehre hâkim olduğu döneme aittir. 1265’te (1849) Câmi-i Kebîr ve bitişiğindeki yazlık cami tamirat görmüştür. Külliyedeki kitâbelerden minarenin 1117 (1705) ve 1206 (1791-92), batı kapısının 1250 (1834-35), medresenin 1265 (1849), caminin 1293 (1876) yıllarında onarım gördüğü öğrenilmektedir. Külliyeyi oluşturan yapıların son onarımları 1986 ve 2002 yıllarında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmiştir.

Günümüzde külliyeyi oluşturan yapılar, belli bir geometrik düzen göstermeksizin bazı kısımları komşu yapılarla sınırlanan iki ayrı avlu içinde ve çevresinde şekillenmiştir. Yapı topluluğu, tarihî şehir dokusu içinde Âsi Nehri'nin doğusunda nehrin iki yakasını bağlayan ana köprünün yakınında bulunur. Cami batıdan ve doğudan birer kapısı olan dış avlunun güneyinde yer alır. Medrese hücreleri iki ayrı grup halinde düzenlenmiştir. İlki doğu avlu kapısı ile caminin kuzey duvarı arasında, diğeri avlunun kuzeyindedir. Camiden ayrı konumlanan minare kuzeydeki medrese hücreleri arasına onlara bitişik olarak yerleştirilmiştir. Şadırvan avlu içinde batıya doğru yaklaşmış durumdadır. Caminin güneybatısında yazlık cami bulunur. Her ikisi arasından arka kısımdaki hazîreye ve oradan da imaretin yer aldığı ikinci avluya geçilir. İki türbeden biri caminin kıble duvarına dıştan bitişik halde, diğeri ise ikinci avluda imaretin batısındadır.

İkinci avlunun güneydoğu yönünde bağımsız bir girişi daha vardır. Bu yönde caminin doğu duvarı ile güneyden ona bitişen komşu yapı arasında kalan kısımda bir çeşme mevcuttur. Yapı topluluğu, güneydoğudan kuzeybatıya doğru çeşitli açılar yaparak uzanan bir dizi dükkânla çevrilidir. Günümüzde kuzeydeki medrese hücrelerinin büyük bir bölümü de dışarıya açılan dükkânlara dönüştürülmüştür.

Kahramanmaraş merkezli depremlerde tamamen yıkılan Hatay'daki Antakya Ulu Camii'nin enkazında kurtarma çalışması başlatan Afet Bölgesi Kazı Başkanlığının sanat tarihçileri, yapının nitelikli eserlerini moloz yığınına dönüşen alandan çıkarmaya çalışıyor.

1. Tamamen yıkılmış durumdaki Antakya Ulu Camii'nin iç görüntüsü:

2. Tarihi cami, 6 Şubat Pazacık ve Elbistan merkezli depremde yerle bir oldu. Tarihi yapı için sanat tarihçileri devreye girdi.

3. 

4.

5.

6.

Kaynak: TRT Haber