II. Mahmud, Osman Gazi ve Sultan İbrahim'den sonra Osmanlı'nın son soy atasıdır.
Osmanlı padişahlarının 30. su, İslâm halifelerinin ise 109. su olan Sultan II. Mahmud, 20 Temmuz 1785(13 Ramazan 1199) tarihinde İstanbul'da Topkapı Sarayı'nda doğmuştur. Sultan Mahmud Han-ı Sânî, Sultan Mahmud bin Abdülhamid ve Sultan Mahmud-ı Adlî olarak da bilinir. Sultan III. Selim'in yeğeni, Sultan IV. Mustafa'nın kardeşidir. Babası Osmanlı'nın 27. padişahı olan I. Abdülhamid, annesi Fransız asıllı Nakşidil Sultan’dır. Babası I. Abdülhamid Han vefat ettiğinde II. Mahmud henüz dört yaşındaydı.
Sultan II. Mahmud, Osmanlı padişahlarından son altısından ikisinin babası(Abdülmecid, Abdülaziz), dördünün(V. Murad, II. Abdülhamid, Mehmed Reşad, Mehmed Vahdettin) de dedesidir. Osman Gazi ve Sultan İbrahim'den sonra Osmanlı'nın üçüncü ve son soy atasıdır. Sultan II. Mahmud'un eşleri Aşubcan Kadın, Bezmiâlem Sultan, Hoşyar Kadın, Nevfidan Kadın, Nuritâb Kadın, Pertevniyal Sultan, Piruzufelek Kadın, Vuslat Kadın ve Zernigar Kadın'dır. II. Mahmud'un ikballeri ise Hüsnümelek Hanım, Zeynifelek Hanım, Tiryal Hanım ve Lebriz Hanım'dır. Oğulları ise 31. Osmanlı padişahı Sultan Abdülmecid, 32. padişah Sultan Abdülaziz, Şehzâde Murad, Şehzâde Abdülhamid, Şehzâde Ahmed, Şehzâde Bâyezid, Şehzâde Nizameddin, Şehzâde Mehmed, Şehzâde Osman ve Şehzâde Süleyman'dır. Kızları Fatma Sultan, Şah Sultan, Emine Sultan, Ayşe Sultan, Saliha Sultan, Mihrimah Sultan, Zeynep Sultan, Hamide Sultan, Cemile Sultan, Atiye Sultan, Münire Sultan, Hatice Sultan, Adile Sultan ve Hayriye Sultan'dır. İsmi tespit edilemeyenlerle birlikte birkaç kadından, kız ve erkek olmak üzere 36 çocuğunun olduğu rivayet edilir.
Rahat ve özgür bir şehzâdelik dönemi geçiren II. Mahmud, diğer Osmanlı padişahları gibi iyi bir eğitim görmüştür. Bu çerçevede binicilik, atıcılık ve topçuluk eğitimi almıştır. O, aynı zamanda iyi bir kemankeş(okçu)ti. Öyle ki adına menzil taşı bile diktirmişti.
