İstanbul Şehir Üniversitesi’nin 7 Mayıs’ta düzenlediği seminerde, Belçikalı Müslüman İslam felsefesi profesörü Yahya Michot konuk edildi. Michot, 10-12 Kasım 2011 tarihinde Ohio State University’de düzenlenen “Islam and Rationality: The Impact of Al-Ghazali” sempozyumunda yaptığı, “Ibn Taymiyya’s View of Al-Ghazali” başlıklı sunumun, Oxford’un Journal of Islamic Studies’inde yayınlanan tam versiyonunu özetleyerek sundu.

Gazali, kitaplarında hem metodoloji hem de muhteva olarak çelişiyor

Michot, öncelikle İbn Teymiye hakkındaki gayet basite indirgenen yorumları eleştirerek konuşmasına başladı. “İbn Teymiye anlaşılmıyor” diyor kısaca Michot. Michot, İbn Teymiye’nin Buğyetü’l-Mürtêd isimli kitabından hareketle, Gazali’nin 4 kitabındaki, Cevâhir, Mişkât, Mi’yâr ve Faysal’daki çelişkilerine dikkat çekti.

İbn Teymiye’ye göre Gazali, kitaplarında hem metodoloji hem de muhteva olarak çelişiyor. Hatta İbn Teymiye, çoğu kez, Gazali’yi Karmatîler’le kıyaslıyor. Michot’ya göre İbn Teymiye, Gazali’den daha mantıklı ve tutarlı bir tablo çiziyor.

Kur’an’dan anlam çıkarmanın da bir metodolojisi var

İbn Teymiye’ye göre Kur’an’dan ve kanonik metinlerden mana istihraç etmek için kıyas ve itibar lazım. “Ancak bazı şartlar altında, belli bir metodolojiyle Kur’an’dan anlam çıkarılabilir” diyor. Ona göre, Gazali bu şartların hiç birini sağlamıyor ve hiçbir metodoloji de kullanmıyor.

Michot’ya göre, İbn Teymiye ehl-i tasavvufun Kur’an’dan işârî manalar çıkarırken kullandıkları metodu kabul ediyor fakat “Gazali bunu dahi yapmıyor” diyor. İbn Teymiye, Gazali’nin bir te’vil kanunu olmadığını öne sürüyor.

İbn Teymiye, “yedullah” ve benzeri müteşâbih ayetlerden örnekler getiriyor. Gazali’nin “yed”i idrak (intellect) olarak anladığını fakat bunun bir mesnedi olmadığını, bilakis maksûd-ı İlahi’nin bu olamayacağını söylüyor.

İmam Gazali, İbn Sina’dan etkilenmiş (midir?)

Michot’ya göre, Gazali, her ne kadar filozofların tutarsızlıklarını gösterip felsefeyi reddetse de onlardan etkilenmiş, kanonik metinlerden anlam çıkarırken felsefî davranmıştır. Gazali’nin, İbn Teymiye’nin “hiçbir metodoloji kullanmamıştır” dediği, metodolojisi belki ancak rüya tabiriyle açıklanabilir. O da İbn Sina’nın Risale-i Adhawiyya’sinden mülhemdir.

İbn Teymiye’ye göre, İmam Gazali’nin İslam ilimlerinde geçerli bir kanun-ı te’vili yoktur. Tefsir, şerh metodolojisi yoktur. Dolayısıyla kanonik metinleri tahrif etmiştir. Michot’ya göre, İmam Gazali, her ne kadar filozoflara karşı dursa da, kanonik metinlerin şerh ve tefsirinde İbn Sina’dan, özellikle Risale-i Adhawiyya’sinden etkilenmiştir.

Sorulacak çok soru, aranacak çok cevap var

Hâsılı, Yahya Michot, kafamızı karıştırdı, “sorulacak ne kadar soru, aranacak ne çok cevap var” hissiyatımızı derinleştirdi. İbn Teymiye’ye olan merakımızı artırdı ve metinlerle ilk elden yüzleşmemizi teşvik etmiş oldu.

Her ne kadar İmam Gazali’ye olan muhabbetimizden ötürü, özellikle “Kur’anın anlamlarını tahrif etmiştir” cümlesi gücümüze gitse de, İbn Teymiye’ye de kulak vermek gerekliliğini hissettirdi bizlere. Semineri düzenleyen İstanbul Şehir Üniversitesi’ne ve Prof. Yahya Michot’ya teşekkürlerimizi sunuyoruz.

Abdullah Taha Orhan oradaydı