Bulgaristan'daki Smolyan (Paşmaklı) şehrine bağlı Mogilitsa Köyü önemli bir tarihi geçmişe sahip... Köydeki Osmanlı mirasını muhafaza eden ise Aguşoğulları olmuş. Osmanlı döneminde, adı "Ahiçelebi" olan bu bölgeyi, 40 yıldan fazla yöneten aile, medreseler kurmuş, camiler inşa etmiş ve 6 binden fazla kitap içeren, dönemin en büyük özel kütüphanesini kurmuş. Salih Aguş Ağa; önce Kavala, sonra İstanbul’da okumuş ve 1870-1913 yılları arasında Ahiçelebi müftüsü olarak görev yapmış. O dönemlerde Balkanlar'ın en büyük özel kütüphanesi de burada kurulmuş. Salih Aguş, bölgede hâlen Hristiyanların da kilise kurmalarına izin veren hoşgörülü bir yönetici olarak biliniyor.

Ailenin günümüze dek ulaşan en büyük eseri ise Aguş Ağa Konağı... Balkan Yarımadası'nda benzeri bulunmayan konak; geç Ortaçağ mimarisi ile Osmanlı tarzı karışımı eşsiz bir yapı. Konak, 1820 – 1840 yılları arasında inşa edilmiş. Konakta tam 221 pencere, 86 kapı, 24 de baca var. 

“Milli öneme sahip anıt” ilan edildi

Aguş ailesinin Rodoplar'da ve Bulgaristan’da Müslümanlar açısından çok önemli bir yeri var. Tarih boyunca hep önemli görevlere getirilen aile üyeleri, 1974 yılında ise ülkenin güneyinde bulunan Ahiçelebi eyaletinden, Bulgaristan’ın en kuzey noktası olan Tuna boyundaki Rusçuk köylerine sürgün edilmiş. Komünist idarenin aldığı sürgün kararının amacı; hiç kuşkusuz, bölgedeki Müslümanların aydınlanmasını engellemekti. 1944 yılında Bulgaristan’da Komünist rejimin kurulmasıyla devlet, bu tarihi konağa da el koydu ve İslâm’a ve Türklüğe ait tüm izleri de silmeye çalıştı. Konağın duvarında, Osmanlı lalesi ahşap kabartması altında bulunan ay yıldız kazıldı, ancak izini hâlen görmek mümkün. Bulgaristan, bu yapıyı 1964 yılında "milli öneme sahip anıt" ilan etti.

Aguş ailesi, uzun süren dava sürecinden sonra Komünizm döneminde devletin el koyduğu konağı geri alsa da Bulgar devleti, birbirinden kıymetli Osmanlıca, Arapça ve Farsça kitapları içeren kütüphaneyi aileye iade etmedi. 6 bin kitap, bugün Sofya ve Filibe’de Milli Kütüphane’de bulunuyor. 

Bulgaristan Müslümanları Yüksek Şurası başkanı Vedat Ahmet, Aguş ailesi hakkında şu bilgileri veriyor: “Bir Osmanlı ailesi Aguş’lar… Hem Osmanlı döneminde hem sonrasında Bulgaristan döneminde çok önemli bir yere sahip olmuşlardır, Bulgaristan Müslümanları açısından. Toplumda önemli bir yer işgal ettikleri için Komünizm'in ilk yıllarında bu ailenin etkileri kırılmak istenmiş, bunun için Kuzey Bulgaristan’a sürgün edilmiştir. Bu ailenin fertleri, Osmanlı'nın son idarecileri bu yörede. Ama aile daha sonra da bu etkinliğini devam ettirmiş. Ayrıca bu aileden bir de milletvekili çıkmış. Hafız Emin Ağa, Bulgaristan’da 1929 yılında birinci ve son defa düzenlenen Birinci Türk Kongresinde de divan üyeliği yapmış.”

Sevda Dükkancı