Boğaziçi’nde bir mekân: Üsküdar

İstanbul’un diğer şehirlerden farkını sayacak olursak çeşitli ve özgün taraflarını sıralayabiliriz. En basitinden bu kâdim şehir sırayla Roma, Bizans ve Osmanlı İmparatorluğu’nun yönetim merkezi olmuştur. Şehir Suriçi bölgesinde Grek-Ortodoks-Bizantik yansımaları hissettirirken, Galata bölgesi Latin-Katolik âleminin bir temsilcisi olmuş; Üsküdar ve Eyüp civarları ise Türk-İslâm tarafıyla öne çıkmıştır. Jeopolitik önemi bakımından bütün diğer şehirleri kıskandırmış, kıtalar arasında geçiş noktası olmuştur. Ancak konumuz gereği İstanbul’un tarihi gelişimini değil, Üsküdar’ı anlatmaya çalışacağız.

Türk medeniyetinin gelişiminde bir dönüm noktası sayılacak ve Türk kültüründe “Nehr-i Azîz” olarak adlandırılan ve anlamlandırılan Boğaziçi her vakit bu toplumun hayatında önemli bir makam ve alan olagelmiştir. “İstanbul Boğazı, her ne kadar Haydarpaşa Limanı’yla Ahırkapı Feneri arasından başlatılabilirse de, Boğaziçi özelliğine Tophane-Salacak arasında kavuşur. Bu başlangıç Rumeli Feneri-Anadolu Feneri hattına kadar uzayabilmekle beraber Rumelikavağı-Anadolukavağı sınırında son bulur.”[1]   

Hz. Peygamber’in işaret etmesi üzerine II. Mehmed, Konstantinopolis’i fetheden ve bu şehrin imarına fevkalade düşkün olan bir sultan oldu. Üsküdar ise fethin bizzat şahidi olarak tarihe tanıklık etti. Muhterem Üsküdar’ın bir başka özelliği “Kâbe Toprağı” sayılması oldu. Üsküdar'ın Harem semti bu noktada büyük önem taşımaktadır. Haccın başlangıç yeri sayıldığı için bu topraklara da "Kâbe Toprağı" derlerdi. Bu sebeple hacılar da artık kendilerine çekidüzen verip davranışlarına özen gösterirlermiş. Bu yüzden mukaddes bir şehir olarak Üsküdar, İslâm âleminin hep göz bebeği olmuştur. Osmanlı döneminde İstanbul (Suriçi İstanbul) ve bilâd-i selâse (Üsküdar, Galata, Eyüp) şeklinde dört bölgeye ayrılan kadılıklardan oluşurdu. Öte yandan Milli Mücadele döneminde Özbekler Tekkesi vasıtasıyla Anadolu’ya İstanbul’dan yardım götürülmesi de Üsküdar’ı kutlu şehir yapan manevi etkenlerden.