Türkçe, sohbet kültürü bakımından zengin bir kültürel havzaya sahip. Siyaset erbabı, gerek ilim erbabını gerekse sanat erbabını, özellikle de şuara taifesini maddi-manevi desteklemiştir. Bu konuda Halil İnalcık’ın Şair ve Patron kitabı, sahasının ender çalışmalarından biri. Turgay Anar’ın Mekândan Taşan Edebiyat: Yeni Türk Edebiyatında Edebiyat Mahfilleri adlı çalışması da, son dönem Osmanlı sohbet meclislerine ışık tutması bakımından önemli bir çalışma.
Sosyo-kültürel tarihimiz açısından her dönemde çeşitli meclisler bizim hayatımızda olagelmiş. Sadece Anadolu coğrafyasında değil, İslam’ın “ben buradayım” dediği her coğrafyada benzer meclisler kurulmuş. Coğrafyalar arası irtibatımız ya da alış verişimiz zayıfladığı için bu meclislerden ya haberdar değiliz ya da haberdarız da haberdar olmamak üzerine bir anlayış inşa ediyoruz.
Baykara Meclisi’nde siyaset ve gündelik mevzuların konuşulması yasaktı
İlimde ya da sanatta ilerleme kaydedilebilmesi için kontrol mekanizması şart. Bu bakımdan bu meclisler, kontrol merkezleri olarak kültür hayatının merkezinde edebi öğreten ve gösteren mekanizmalar olarak yerlerini almıştır. Kültür erbabının ortamında bulunmak istedikleri meclis ortamları vardır elbet. İbnülemin Mahmud Kemal Bey’in evinde ya da Küllük Kıraathanesi’nde bir sohbet anına kim dâhil olmak istemezdi ki? Güzel adamlar yağız atlarıyla kültürlerini de aldı götürdüler aramızdan.
Bizim kültürümüz sohbet kültürüdür. Bu sohbet geleneği bir şekilde sessiz de olsa devam ediyor. Biz ise Anadolu coğrafyasının dışında, başka bir coğrafyaya uzanalım. Atlarımızı Tac Mahal’in ülkesine sürelim. Hüseyin Baykara merhuma misafir olalım.
Anadolu için kurucu unsur olarak Alp Aslan ne ise, Moğol sonrasında Orta Asya için Hüseyin Baykara odur. Orta Asyanın kurucu güçlerinden biridir Baykara. Bugünkü Özbeklerin ve Kazakların atası olan Baykara, Timur soyundan gelmektedir. Herat merkezli kurduğu devlet, 15. yüzyılın en önemli iktidar sahiplerinden. Baykara, Herat’ı bir kültür-sanat merkezi haline getirdi. Türkçenin ustalarından Ali Şir Nevai, Baykara dönemi şairlerinden. Hüseyin Baykara, bugün kulağımıza bir şekilde çalınan Yemen türküsünün de makamı olan “Hüseyni” makamını da tertip etmişti.
Hüseyin Baykara, aynı zamanda, sarayına bilgin, sanatkâr ve şairleri toplayarak “Baykara Meclisi”ni kurmuş, bir medeniyet kültürü ve dili oluşturmuştur. Bu mecliste, siyaset, devlet işleri ve günlük olayların konuşulması yasaktır. Sadece saz ve söz vardır bu mecliste. Daha sonra Türkçede siyasetin konuşulmadığı meclisler “Baykara meclisi” olarak anılır oldu. Baykara meclisinden günümüze iki isim kaldı: Ali Şir Nevai ve Molla Cami.
Baykara Meclisleri’nin ihyası mümkün
Türkçenin ve diğer İslam dillerinin yeniden bir inşaya ihtiyaç duyduğu ortada. Bugün teknolojik yakınlığımıza rağmen Baykara Meclisleri gibi ruhsal yakınlığımız yok denecek kadar az. Herkesin dilinde olan “yeniden inşa”nın gerçekleşmesi için böyle mahfillerin sayısının artması gerekir.
Sohbet kültürü ile modern bilgi metodolojisinin harmanlandığı bir tecrübe olarak Bilim Sanat Vakfı oluşumunun, kurulmak istenen Baykara Meclislerine model olacağı kanaatindeyim.
Yitiğimizi hatırlamak bizim için elzemdir. Bugün her mecliste neredeyse sadece siyasetin ve daha kötüsü paranın konuşulduğu sohbetler gerçekleşiyor. Siyasetin ve paranın konuşulmadığı meclisleri bilen var mı?
Zeki Dursun, bir mahfil hayali kuran arkadaşından ilhamla yazdı
