Hatırat okumak kimileri için tamamlayıcı bir okuma biçimi, kimileri için ise okuma eyleminde müstakil yeri olan bir bilgi edinme biçimidir. Hatıratlar bir konudaki bilgilerinizi pek çok açıdan görmemizi sağlar. Kişiye özgü olan bilgilerin artık kişisel bir alandan çıkıp tüm okura yönelmesi demektir hatıratlar.

Benim için hatırat okumak her şeyden önce keyifli ve keşifçi bir yön taşır. Hatırat demek, önce yazarını tanımak, sonra da dönemiyle ilgili direkt ya da dolaylı bilgilere ulaşabilmek demektir. Bu bilgiler şahsî bilgilerdir. Başka bir kitapta bulamazsınız onları.

Matbuat Hatıralarım

Son zamanlarda yeniden elime aldığım hatırat kitaplarından biri Matbuat Hatıralarım. İlgili ilgisiz herkesin adını bildiği Servet-i Fünun Dergisi'nin sahibi, yazarı Ahmet İhsan Tokgöz’ün hatıralarından oluşuyor kitap. Matbuat Hatıralarım ilk olarak 1930-31’de iki cilt olarak yayınlanmış. Yayınlandığı dönemde az sayıda basılmış olan bu kitap, 1993 yılına kadar tekrardan basılmamış. Altmış yılı aşkın bir süreden sonra Alpay Kabacalı tarafından gözden geçirilerek tek cilt halinde okura sunulmuş.

Ahmet İhsan’ın hatıralarını okurken yakın tarihimize, tarih bilgilerinizin içini doldura doldura dönmüş oluyorsunuz. Her şeyden önemlisi dönemin psikolojisini yansıtıyor bu kitap. II. Abdulhamid karşıtlığının zaman zaman nasıl temelsiz bir şekilde ortaya çıktığını, bunu hazırlayan psikolojiyi birincil kaynaktan görmüş oluyorsunuz.

Boer’lerin karşısında, İngilizlerin yanındayız

Afrika’nın güneyinde bulunan Kap sömürgesinde Boer’ler İngilizlere karşı bağımsızlık savaşı başlatmıştır. (Boer’lerin bu mücadelesiyle ilgili ayrıntılı bilgiler yer almaz Ahmet İhsan’ın hatıralarında.) Boer’ler bu mücadelede İngilizlere kök söktürmüşlerdir. Fakat sonra İngilizler yarım milyon asker takviyesi ve insanlık dışı savaşıyla Boer’leri alt etmişlerdir. Boer’lerin bu haklı mücadelesine Alman imparatoru bir telgrafla destek olur. Abdulhamid de İngiltere’ye karşı güvensizlik gösterir. Abdulhamid’in Alman imparatoruyla yakınlığı ve İngiltere’ye gösterdiği güvensizlik Ahmet İhsan’ın da içinde bulunduğu pek çok aydın tarafından İngilizlerin safında yer almak gibi bir görüş bozukluğuna yol açacaktır. Ahmet İhsan daha sonra hatıralarını yazarken bu durumu bir “aldanı” olarak görür.

Olay sadece İngilizlerin tarafında düşünmekle sınırlı kalmaz. O sırada İngiltere elçisi Malet İstanbul’a gelir. Sirkeci’de kalabalık bir grup karşılar Malet’i. Elçiyi candan ve coşkuyla alkışlar bu kalabalık. Gençler bu coşkunun oluşturduğu atmosfere dayanamamış olacak ki Malet’in arabasını çeken atları sökerler ve arabayı kendileri çekerler.

Ahmet İhsan Tokgöz’ün hatıraları yakın tarihimizle ilgili bu tür pek çok bilgi verir bize. Yakın tarih hakkında sağlıklı okumalar yapmada okuyucu için önemli bir kaynaktır. İlk 1993’te İletişim Yayınları’nca yayınlanan Matbuat Hatıralarım, bu yıl içinde Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’nca tekrar yayınlandı.

Besim Bal